Co trzeba wiedzieć o transplantacji serca

Ostatnia aktualizacja 28 lipca 2022

Transplantacja serca

to metoda leczenia schyłkowej niewydolności serca, która polega na przeszczepieniu serca pozyskanego od zmarłego dawcy.

Serce człowieka jest centralnym narządem układu krwionośnego. Położone jest w klatce piersiowej, wśródpiersiu środkowym, wewnątrz worka osierdziowego. Serce działa, jako pompa zalewowo-tłocząca, której zadaniem jest utrzymanie przepływu krwi przez tkanki.

Niewydolność serca pojawia się u około 2-2,5% osób a z wiekiem częstość występowania wzrasta, u osób powyżej 75 roku życia 10% z nich wykazuje objawy choroby. Na świecie w ciągu roku odnotowuje się 2 miliony przypadków niewydolności serca natomiast w Polsce około 700 tysięcy.

Historia przeszczepienia serca
Pierwsza na świecie udana transplantacja serca została wykonana 3 grudnia 1967 roku przez zespół Profesora Barnarda.
Pierwszą w Polsce w 1969 roku nieudaną próbę przeszczepu serca przeprowadził profesor Jan Moll. Miało to miejsce w Łodzi.
Natomiast pierwszy udany przeszczep odbył się 5 listopada 1985 w Zabrzu wykonał go zespól znanego kardiologa Profesora Religii. Wydarzenie to było przełomem w polskiej medycynie. Niewielka początkowo liczba przeszczepów, w latach 90 tych wzrosła do kilkudziesięciu rocznie. Obecnie corocznie wykonuje się w Polsce ponad sto takich operacji.

Na czym polega zabieg przeszczepienia serca

Operacja rozpoczyna się od przecięcia mostka. Podczas zabiegu wykorzystuje się krążenie pozaustrojowe, dzięki któremu podczas przeszczepu zachowany jest prawidłowy przepływ krwi i zaopatrzenie organizmu w tlen. Następnie chirurg wycina serce na poziomie przedsionków, czy też dużych naczyń uchodzących z serca. Serce dawcy usuwa się w całości natomiast w przypadku biorcy pozostawia się tylną ścianę prawego przedsionka wraz z nienaruszonymi żyłami głównymi, a także tylną ścianę lewego przedsionka z żyłami płucnymi. Po dostarczeniu serca dawcy dokonuje się zespolenia pomiędzy pozostawionymi fragmentami przedsionków biorcy a przedsionkami dawcy. Cała operacja trwa kilka godzin i wymaga nie tylko ogromnej wiedzy i doświadczenia, ale także skupienia i precyzji oraz dużego opanowania. Samo wszycie serca trwa około godziny. Po przeszczepie warunkiem koniecznym do prawidłowego funkcjonowania nowego serca jest przyjmowanie leków immunosupresyjnych do końca życia.

W Polsce działa kilka ośrodków przeszczepiania serca. Znajdują się one w:

1. Gdańsku
2. Krakowie
3. Poznaniu
4. Warszawie

Techniki przeszczepiania serca

1. Przeszczep ortotopowy – opracowany w 1960 roku przez Lowera i Schumwaya . Dla wielu chirurgów pewnym standardem w transplantologii serca. Polega na usunięciu chorego serca i wstawieniu w jego miejsce nowego.
2. Przeszczep heterotopowy – początkowo był metodą wspomagania lewej komory. Polega na wszczepieniu serca dawcy bez usuwania serca biorcy.

Leki po przeszczepie

Leczenie immunosupresyjne pacjentów po transplantacji serca jest obligatoryjne i polega na terapii trójskładnikowej i składa się z:

1. Inhibitora kalcyneuryny
2. Leku hamującego proliferację limfocytów
3. Glikokortykosteroidu ( prednizolon).

Oprócz tego w okresie okołooperacyjnym u prawie połowy chorych dodatkowo stosuje się indukcję monoklonalnymi przeciwciałami skierowanymi przeciwko limfocytom.

Powikłania po przeszczepie

Można je podzielić na:

1. Powikłania wczesne:
2. Niewydolność prawokomorowa
3. Krwawienie
4. Niewydolność całego przeszczepionego serca
5. Zakażenie
6. Niewydolność wielonarządowa
7. Ostre odrzucanie przeszczepu
8. Powikłania późne:
9. Nadciśnienie tętnicze
10. Niewydolność nerek
11. Cukrzyca
12. Hipelipidemia
13. Waskulopatia przeszczepionego serca
14. Choroba nowotworowa

Ważni uczestnicy transplantacji serca

Biorca – osoba, której przeszczepiono serce.

Dawca – osoba, od której pobrano serce do przeszczepu.

Chirurg – lekarz ze specjalizacją chirurgiczną i transplantologiczną pobierający i wszczepiający pobrane serce.

Lekarz anestezjolog – lekarz znieczulający do zabiegu.

Lekarz kwalifikujący do przeszczepu – lekarz nadzorujący bezpośrednio stan zdrowia pacjenta do momentu przeszczepu.

Lekarz prowadzący po przeszczepie – lekarz nadzorujący bezpośrednio stan zdrowia pacjenta od momentu przeszczepu.

Patolog – lekarz oceniający pobrany materiał z wszczepionego serca

Immunolog – przeprowadza badania nad zmniejszeniem odpowiedzi układu odpornościowego organizmu na nowe serce.

Koordynator transplantacyjny – osoba odpowiedzialna za prawidłowy przebieg pobrania

narządów od dawcy i przeszczepienie właściwemu biorcy.

Pielęgniarka – opiekuje się pacjentami: dawcą i biorcą.

Rehabilitant – przywraca sprawność pacjentowi po przeszczepie.

Radiolog – specjalista wykonujący ultrasonografią, tomografią komputerową. Wspomaga lekarzy opiekujących się dawcą i biorcą w celu postawienia właściwej diagnozy.

Laborant – osoba, która czuwa nad prawidłową pracą laboratorium.

Wskazania do transplantacji serca

Najczęstszym stanem, w którym rozpatruje się transplantację serca jest schyłkowa niewydolność serca. Przeszczep serca w znacznym stopniu poprawia jego wydolność a co za tym idzie jakość życia osoby chorej. Możemy wyróżnić następujące wskazania do wykonania przeszczepu serca:

1. Ciężka niewydolność serca
2. Niestabilna choroba wieńcowa bez możliwości CABG/ angioplastyki
3. Nawracające arytmie komorowe oporne na leczenie
4. Zużycie tlenu < 14 ml/kg/min,
5. Frakcja wyrzutowa prawej komory EF< 20%

Przeciwwskazania do transplantacji serca

Niestety nie wszystkie osoby chore mogą być poddane przeszczepowi. Do bezwzględnych przeciwwskazań należą:

1. Nadciśnienie w tętnicy płucnej spowodowane zwiększeniem oporu naczyniowego łożyska płucnego> 8 jednostek Wooda
2. Obecność choroby nowotworowej
3. Zaawansowana cukrzyca
4. Zaburzenia psychiczne
5. Czynna infekcja u biorcy
6. Uzależnienie od narkotyków i alkoholu
7. Nieodwracalne uszkodzenie wątroby i nerek
8. Wiek powyżej 65 roku życia

Kwalifikacja do przeszczepu

Do operacji przeszczepu serca pacjenta, u którego nie ma możliwości leczenia inną metodą kieruje lekarz kardiolog. Kwalifikowane są dwie grupy pacjentów:

1. 1 Chorzy przebywający w szpitalu w ciężkim stanie, gdzie przeszczep potrzebny jest w trybie pilnym.

W tym wypadku zgłoszenia pacjentów do przeszczepu w trybie pilnym dokonuje się poprzez wypełnienie przez lekarza prowadzącego i przesłanie do Biura Koordynacji Transplantacji Serca następujących ankiet:

1. karty potencjalnego biorcy serca
2. kart zgłoszenia biorcy serca
3. karty biorcy serca w trybie pilnym

Pacjent, który został zgłaszany do przeszczepu serca powinien mieć wykonane następujące badania:

1. cewnikowanie prawego serca z ewentualną oceną nadciśnienia płucnego
2. test zużycia tlenu
3. badanie UKG
4. badanie utrzymywania wskaźnika krzepnięcia krwi INR – 2-3
5. badanie PRA
6. epikryza aktualnego stanu
7. odpis badania Hbs
8. odpis grupy krwi
9. posiew z nosa i gardła na nosicielstwo gronkowca złocistego metycylinoopornego MRSA
10. Drugą grupę, stanowią chorzy “ambulatoryjni” z ciężką chorobą serca na granicy wydolności, która pozwala im jeszcze na przebywanie w domu, w tym wypadku przeszczep jest planowany. Zgłoszenia takich pacjentów dokonuje się poprzez wypełnienie przez lekarza prowadzącego i przesłanie do Biura Koordynacji Transplantacji Serca następujących ankiet:
11. karty potencjalnego biorcy serca
12. karty zgłoszenia biorcy serca

I tak samo jak w przypadku pierwszej grupy pacjentów, osoby zgłoszone do przeszczepu serca w trybie planowanym powinny mieć wykonane szereg poniższych badań:

1. cewnikowanie prawego serca z ewentualną oceną nadciśnienia płucnego
2. badanie UKG
3. test zużycia tlenu
4. aktualny odpis badania Hbs
5. odpis grupy krwi
6. posiew z nosa i gardła na nosicielstwo gronkowca złocistego metycylinoopornego MRSA

Bardzo ważne jest, aby wyniki tych badań były aktualne.

Dobór dawcy

W Polsce każda osoba zmarła może zostać potencjalnym dawcą narządów pod warunkiem, że za życia nie wyraziła sprzeciwu do Centralnego Rejestru Sprzeciwów.
Pobrania mięśnia sercowego dokonuje się tylko i wyłącznie od osoby, u której stwierdzono śmierć mózgową. Zanim jednak zostanie ona zakwalifikowana do zostania dawcą należy sprawdzić czy spełnia odpowiednie warunki. Należą do nich:

1. wiek poniżej 55 roku życia
2. negatywne wyniki badań w kierunku: HBV, HCV, HIV
3. negatywny wywiad w kierunku przedłużającego się zatrzymania akcji serca, długiego okresu niedociśnienia, chorób serca, ciężkiego uszkodzenia klatki piersiowej, posocznicy czy choroby nowotworowej.

Przed pobraniem serca wykonuje się u dawcy szereg koniecznych badań, które pomagają w określeniu stanu serca. Kryteria doboru immunologicznego dawcy opierają się natomiast na ocenie zgodności grup krwi w układzie ABO. Natomiast waga ciała dawcy może wahać się w granicy 30% wagi ciała biorcy.

Czas oczekiwania na przeszczep

Od chwili zakwalifikowania do przeszczepu serca dane osobowe i medyczne pacjenta umieszczone są na tak zwanej liście oczekujących na przeszczep zarówno w regionalnym ośrodku transplantacyjnym, jak i na Centralnej Liście Biorców w biurze krajowej organizacji koordynującej pobrania i transplantacje narządów “Poltransplant”. Czas oczekiwania na przeszczep wynosi zwykle od 12 do 18 miesięcy, jednak jest on różny w zależności od pilności danego przypadku oraz liczby narządów dostępnych do przeszczepu. W czasie oczekiwania na przeszczep pacjent musi być zawsze dostępny, tak, aby lekarz zespołu transplantacyjnego mógł skontaktować się z nim natychmiast w razie możliwości uzyskania serca do transplantacji.

Ile kosztuje przeszczep serca

Przeszczep serca to koszt rzędu około 150.000 Złotych. Jest to cena za pobranie narządu, zabieg i miesięczną opiekę po operacji. Powyższe koszty są refundowane przez Ministerstwo Zdrowia.

Życie po przeszczepie serca

Pacjenci, którzy przeszli operację przeszczepienia serca są pod stałą kontrolą kardiologiczną, regularnie przyjmują leki oraz co jakiś czas poddają się biopsji, która ma na celu sprawdzenie stanu mięśnia sercowego. Najważniejszy jest moment bezpośrednio po przeszczepieniu serca, kiedy może dojść do prawidłowego przyjęcia przeszczepu lub jego odrzucenia. Jeśli przeszczep się przyjmie, pacjent dość szybko wraca do zdrowia i sprawności. Po około roku można wrócić do pracy i normalnej aktywności fizycznej. Najbardziej wskazana jest jazda na rowerze oraz długie spacery na świeżym powietrzu. Bardzo ważne jest też odpowiednie żywienie oraz utrzymanie prawidłowej wagi. Dieta przeciw miażdżycowa jest najbardziej wskazana. Zaleca się zrezygnować z palenia papierosów oraz do minimum ograniczyć alkohol.

Statystyki

Według statystyk w Polsce (na podstawie danych „Poltransplantu”) na przełomie ostatnich kilku lat przeszczepienie serca wyglądało następująco:

Narządy do przeszczepu w Polsce pochodzą przede wszystkim od dawców zmarłych, które za życia nie wyraziły sprzeciwu na pobranie. Narządy takie jak nerka, część wątroby lub szpik kostny pobierane są od osób żywych pod warunkiem, że dawca wyrazi na to zgodę, a jego życie nie będzie narażone na niebezpieczeństwo. Zdecydowana jednak większość organów (około 95%) pochodzi od dawców zmarłych, u których stwierdzono śmierć mózgu. Każdego roku odnotowany jest wzrost liczby osób oczekujących na przeszczepienie tkanek i narządów.

żródło: poltransplant.org.pl, mz.gov.pl