Osteoporoza to stan, w którym gęstość kości znacznie się zmniejsza, co powoduje, że kości stają się mniej wytrzymałe i bardziej kruche.
Od początku naszego życia kości w ciele stale łamią się i odbudowują na nowo. Proces odbudowy kości trwa około 2 – 3 miesięcy. Ostatecznie, masa kostna staje się najbardziej gęsta w wieku od 25 do 35 lat. Po tym czasie nasze kości stają się bardziej łamliwe, szczególnie w przypadku kobiet po menopauzie, ponieważ poziom estrogenów znacząco spada. Osteoporoza to choroba, która osłabia kości do tego stopnia, że pękają, a także łatwo je złamać.
Osteoporoza ma poważne konsekwencje dla konstrukcji szkieletowych. Na przykład, osoby z rozpoznaniem osteoporozy mogą mieć złamania kręgów, bioder, nadgarstków lub żeber na skutek bardzo małego upadku, choć złamania związane z osteoporozą mogą wystąpić w niemal każdej kości szkieletu.
Leczenie tych złamanych kości, zwłaszcza złamań szyjki kości udowej stawu biodrowego może być bardzo kosztowne. Dodatkowo, organizm starszej osoby wymaga dłuższego leczenia. Osteoporoza może także znacznie spowolnić proces gojenia się kości.
Normalna kość składa się z kolagenu, białka i wapnia, co daje jej wytrzymałość. Kości, które są dotknięte osteoporozą mogą łatwo pękać lub też łamać się przy stosunkowo niewielkich obrażeniach, które normalnie nie narażają kości na złamania.
Czynniki ryzyka
Badania wykazują, że istnieje grupa osób, która jest bardziej narażona na rozwój osteoporozy niż inni. Czynnikami ryzyka u tych osób są:
– uwarunkowania genetyczne
– przebyta chemoterapia
– palenie papierosów
– picie alkoholu
– niedobór witaminy D
– brak aktywności fizycznej
– szczupła budowa ciała
– reumatoidalne zapalenie stawów
– cukrzyca
– kamica nerkowa
– siedzący tryb życia
– zażywanie leków z grupy SSRI
– dieta uboga w białko i wapń
– niedobór hormonów: estrogenu u kobiet i testosteronu u mężczyzn.
Masa kości (gęstość kości) jest określona przez ilość kości wchodzącej w skład struktury szkieletowej. Ogólnie rzecz biorąc, im wyższa jest gęstość kości, tym są one silniejsze. Gęstość kości w znacznym stopniu zależy od czynników genetycznych, które z kolei są często modyfikowane przez czynniki środowiskowe i leki. Na przykład, mężczyźni mają większą gęstość kości niż kobiety.
Normalnie gęstość kości gromadzi się w czasie dzieciństwa i osiąga szczyt w wieku około 25 lat i utrzymuje się przez około 10 lat. Po 35 roku życia, zarówno mężczyźni jak i kobiety, zwykle tracą 0,3% -0,5% masy kostnej rocznie w wyniku procesu starzenia się.
Estrogen jest bardzo ważny w utrzymaniu masy kostnej u kobiet. Gdy poziom estrogenów spada po menopauzie, proces utraty masy kostnej znacznie się przyspiesza. W ciągu pierwszych 5 do 10 lat po menopauzie obserwuje się 2% -4% utraty masy kostnej rocznie. Może to doprowadzić do utraty maksymalnie 25% do 30% gęstości kości. Przyspieszona utrata masy kostnej u kobiet po menopauzie jest główną przyczyną osteoporozy.
Objawy osteoporozy
Osteoporoza może występować bezobjawowo. Dlatego też pacjenci mogą nie być świadomi swojej choroby, dopóki nie doświadczą bolesnych pęknięć. Mówi się, że jest „cichą chorobą”, przede wszystkim we wczesnych jej etapach.
Charakterystyczne objawy to:
– bóle kości, szczególnie pod wpływem obciążenia
– deformacja kręgosłupa (kifoza)
– złamania pod wpływem niewielkiego urazu
Złamania kręgosłupa (kręgu) mogą spowodować poważny ból, który promieniuje od tyłu na boki ciała. Z biegiem lat, wielokrotne złamania kręgosłupa mogą prowadzić do przewlekłego bólu dolnej części pleców oraz utratę wzrostu lub krzywiznę kręgosłupa na skutek zapadnięcia się kręgów.
Jakie są konsekwencje osteoporozy?
Złamania kości na skutek osteoporozy są odpowiedzialne za znaczny ból, spadek jakości życia, niezdolność do pracy a w konsekwencji mogą prowadzić nawet do niepełnosprawności. 30% pacjentów cierpiących na złamania biodra będą wymagać długoterminowej opieki – rehabilitacji. U pacjentów w podeszłym wieku może rozwinąć się zapalenie płuc i mogą pojawić skrzepy krwi w żyłach nóg, które mogą przemieszczać się do płuc (zator tętnicy płucnej) z powodu długotrwałego leżenia w łóżku po złamaniu szyjki kości udowej. Co piąty pacjent w podeszłym wieku może umrzeć po takim urazie z powodu występujących powikłań.
Kiedy szukać pomocy?
Ponieważ osteoporoza nie daje objawów, ważne jest to, aby omówić z lekarzem rodzinnym prawdopodobieństwo jej wystąpienia, szczególnie u osób zagrożonych osteoporozą. Warto wprowadzić profilaktykę polegającą na zminimalizowaniu czynników powodujących osteoporozę, uzupełnić niedobory żywieniowe i zacząć prowadzić aktywny tryb życia.
Badania lekarskie
Rutynowe badanie rentgenowskie może ujawnić osteoporozę, ponieważ kości pojawiają się znacznie cieńsze i lżejsze niż zwykłe kości. Niestety, w momencie wykonania badania rentgenowskiego osteoporoza mogła już zaatakować, co najmniej 30% kości.
Oprócz badań rentgenowskich zaleca się badanie densytometryczne kośćca, które określa gęstość mineralną kości (ang. Bone Mineral Density – BMD). Na ogół ocenia się BMD odcinków układu kostnego, które najczęściej ulegają złamaniom w przebiegu osteoporozy – szyjki kości udowej, odcinka lędźwiowego-krzyżowego kręgosłupa. Dane z badania densytometrycznego przedstawiane są, jako wskaźniki: T-Score (por. do gęstości kości osób młodych) i Z-Score (por. do osób w tym samym wieku). Zdjęcie RTG pokazuje tylko bardzo zaawansowaną osteoporozę i nie może być podstawą rozpoznania.
Leczenie osteoporozy zwykle rozpoczyna się, jeśli T-Score jest równy lub przekracza -2,5 SD.
W diagnostyce wykorzystuje się także badania laboratoryjne poziomów m.in. wapnia, fosforu oraz biopsję kości. Zaleca się wczesne badanie grubości kości, aby podjąć właściwe działania profilaktyczne, takie jak właściwa dieta i zdrowy styl życia.
Wykonuje się także badanie przedmiotowe, które obejmuje pomiar wysokości pacjenta, analizę pozycji kręgosłupa.
Dzięki badaniom lekarz może stwierdzić czy pacjent cierpi na osteoporozę i może rozpocząć odpowiednie leczenie. Osteoporozy nie można wyleczyć, ale skuteczne leczenie może zwiększyć jakość życia i zapobiec obrażeniom.
Leczenie osteoporozy
Celem leczenia osteoporozy jest zapobieganie złamaniom kości poprzez ograniczenie utraty tkanki kostnej lub poprzez zwiększenie masy kostnej i jej wytrzymałości. Chociaż wczesne wykrywanie i leczenie osteoporozy w odpowiednim czasie może znacznie zmniejszyć ryzyko przyszłych złamań, jednak żadna z dostępnych metod leczenia osteoporozy nie gwarantuje całkowitej odbudowy kości osłabionej przez osteoporozę. Dlatego też, zapobieganie osteoporozie jest tak ważne, jak leczenie.
Zaleca się:
– zmiany w stylu życia, w tym rzucenie palenia papierosów, ograniczania nadmiernego spożycia alkoholu, regularne ćwiczenia, spożywanie zbilansowanej diety z odpowiednią ilością wapnia i witaminy D
– leki, które zatrzymują utratę masy kostnej i zwiększają wytrzymałości kości.
Ćwiczenia fizyczne mają wiele korzystnych skutków dla zdrowia. Jednak ćwiczenia nie powodują zwiększenia gęstości kości, ale zminimalizują ryzyko upadku, gdy równowaga ciała jest poprawiona a siła mięśni zwiększona. Badania nie określają jeszcze, jaki rodzaj ćwiczeń jest najlepszy dla osteoporozy i jak długo powinny być kontynuowane. Dopóki badania nie odpowiedzą na te pytania, większość lekarzy zaleca nieobciążające ćwiczenia, takie jak chodzenie, najlepiej codziennie. Ważne jest, aby unikać ćwiczeń, które mogą zranić lub osłabić kości. U pacjentów powyżej 40 roku życia i tych z chorobami serca, otyłością, cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym, ćwiczenia powinny być zalecane i monitorowane przez lekarzy.
Palenie jednej paczki papierosów dziennie w ciągu dorosłego życia może doprowadzić do utraty od 5% do 10% masy kostnej. Palenie papierosów zmniejsza także poziom estrogenów i może doprowadzić do utraty masy kostnej u kobiet przed menopauzą. Palenie papierosów może również prowadzić do wcześniejszej menopauzy. U kobiet po menopauzie, palenie jest związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia osteoporozy.
Suplementy wapnia – budowanie silnych i zdrowych kości wymaga odpowiedniej ilości wapnia w diecie u dzieci jak również w okresie dojrzewania osób obu płci. Co najważniejsze jednak, wysokie spożycie wapnia lub suplementów wapniowych nie wystarcza w leczeniu osteoporozy i nie powinny być one traktowane, jako alternatywa lub podstawowe leki zapobiegające osteoporozie. W ciągu pierwszych kilku latach po menopauzie, szybka utrata masy kostnej może wystąpić nawet, jeśli stosowane są suplementy wapnia.
Odpowiednia dzienna dawka wapnia dla organizmu to:
800 mg dla dzieci w wieku 1-10 lat
1000 mg dla mężczyzn oraz kobiet przed menopauzą i kobiet po menopauzie przyjmujących również estrogen
1200 mg dla nastolatków i osób młodych w wieku 11-24 lat
1500 mg dla kobiet po menopauzie nieprzyjmujących estrogenu
1200-1500 mg dla kobiet w ciąży i karmiących
Całkowita dzienna dawka wapnia nie powinna przekraczać 2000 mg.
Witamina D-odpowiednia ilość wapnia i witaminy D jest ważną podstawą do utrzymania prawidłowej gęstości kości. Jednakże, wapń i witamina D same nie są wystarczające do leczenia osteoporozy i powinny być podawane w połączeniu z innymi lekami. Witamina D jest ważna w kilku aspektach:
– ułatwia wchłanianie dietetycznego wapnia
– brak witaminy D może powodować dodatkowe osłabienie kości i zwiększa ryzyko złamań
– witamina D wraz z odpowiednią ilością wapnia zwiększa gęstość kości i powoduje spadek złamań u kobiet po menopauzie.
Terapia hormonalna-estrogen w terapii hormonalnej u kobiet po menopauzie zwiększa masę kostną i zapobiega pęknięciom kości. Terapia hormonalna jest użyteczna w zapobieganiu osteoporozie u kobiet w okresie pomenopauzalnym. Estrogen jest dostępny w formie doustnej lub w postaci plastrów na skórę.
Estrogen jest również dostępny w połączeniu z progesteronem, jako tabletki i plastry.
Leki mogą pobudzać tworzenie tkanki kostnej i hamować ubytek kości. Stosowane leki to:
– bisfosfoniany
– suplementy wapnia
– witamina D
– kalcytonina
– raloksifen
– ranelinian strontu
– teryparatyd
– denosumab
Przy wyborze leku na osteoporozę, lekarz będzie brał pod uwagę wszystkie aspekty historii medycznej pacjenta, jak również nasilenie osteoporozy.
Kobieta po menopauzie, gdy ma inne objawy menopauzy, takie jak uderzenia gorąca i suchość pochwy, HRT będzie odpowiednią metodą zapobiegania tym objawom oraz osteoporozie.
Jeśli w zapobieganiu i leczeniu osteoporozy HRT nie może być stosowana wtedy bifosfoniany są skutecznym lekiem. Jak dotąd bisfosfoniany są najbardziej dobrze zbadane i skuteczne w kategorii leków na receptę w leczeniu osteoporozy pomenopauzalnej.
Kilka poważnych schorzeń przełyku wykluczają doustne zażywanie bisfosfonianów, szczególnie zwężenia przełyku lub achalazja. W tych przypadkach prawdopodobne zażywanie tabletek bisfosfonianu będzie prowadzić do zapalenia przełyku, owrzodzeń i bliznowacenia.
Kalcytonina jest słabsza niż leki antyresorpcyjne bisfosfonianów. Jest ona zarezerwowana dla pacjentów, którzy nie mogą przyjmować innych leków.
Raloksyfen jest również słabszym lekiem w stosunku do estrogenu i bisfosfonianów.
Zapobieganie
Zmiany w stylu życia, dieta, ćwiczenia i wyeliminowanie złych nawyków takich jak palenie papierosów, picie alkoholu mogą pomóc zmniejszyć ryzyko wystąpienia osteoporozy.
Odpowiednio dobrana fizjoterapia przynosi pozytywne efekty w zapobieganiu i leczeniu osteoporozy.
Perspektywy dla pacjentów z osteoporozą zależą w dużej mierze od tego, gdzie występują złamania. Dodatkowo, gdy leczenie rozpoczyna się, we wczesnym stadium choroby, to wyniki są dużo lepsze.
