Ostatnia aktualizacja 28 lipca 2022

Główne obszary działań Transformacji zdrowotnej w Polsce IV

Czynniki ryzyka i profilaktyka

Diagnoza wynikająca z mapy potrzeb zdrowotnych

W Rzeczpospolitej Polskiej w 2019 r. dominującą grupą czynników ryzyka wpływającą na utratę DALY i zgony były czynniki behawioralne, czyli związane ze stylem życia. Odpowiadały one za utratę ok. 49% lat przeżytych w zdrowiu oraz ok. 44% zgonów. Wpływ behawioralnych czynników ryzyka na utratę DALY w UE był o ok. 26% niższy niż w Polsce.

Rysunek 6. Udział głównych grup czynników ryzyka w Polsce dla kobiet i mężczyzn łącznie (DALY i zgony na 100 tys. ludności).

Źródło: opracowanie własne MZ na podstawie danych GBD IHME

Czynnikami ryzyka odpowiadającymi za utratę największej liczby lat przeżytych w zdrowiu dla kobiet i mężczyzn łącznie są odpowiednio: tytoń (ok. 5,7 tys. DALY na 100 tys. ludności), wysokie ciśnienie krwi (ok. 4,2 tys. DALY na 100 tys. ludności) oraz wysoki indeks BMI (ok. 4,1 tys. DALY na 100 tys. ludności). Dosyć istotnym problemem są również ryzyka żywieniowe – to trzeci czynnik najbardziej wpływający na zgony oraz czwarty najbardziej wpływający na DALY.

Rysunek 7. Udział czynników ryzyka w Polsce dla kobiet i mężczyzn łącznie (DALY na 100 tys. ludności).

Źródło: opracowanie własne MZ na podstawie danych GBD IHME

W przypadku mężczyzn palenie tytoniu wpływa ponad dwa razy bardziej na utratę DALY i zgony niż w przypadku kobiet, a spożywanie alkoholu jest trzecim w kolejności dominującym czynnikiem ryzyka powodującym utratę DALY, przewyższającym wartość dla kobiet prawie ośmiokrotnie. W przypadku palenia tytoniu od 2010 r. obserwuje się zwiększenie o ok. 13% jego wpływu na zgony i ok. 9% na DALY.W 2019 r. w ramach publicznego systemu zdrowia, badaniom w kierunku raka szyjki macicy zostało poddanych 17,3% rocznej populacji kobiet zakwalifikowanych do przebadania. Od 2017 r. wartość ta zmniejszyła się o ok. 5%. Na pogłębioną diagnostykę skierowano aż cztery razy więcej kobiet. W kierunku nowotworu piersi przebadano prawie 64% rocznej populacji klasyfikowanej do przebadania. Od 2017 r. wartość ta zmniejszyła się o ok. 1%.Większość realizatorów zadań z zakresu zdrowia publicznego, tj. jednostki samorządu terytorialnego, stacje sanitarno-epidemiologicznych oraz jednostki centralne, określa te zadania jako trudne do realizacji, najczęściej z powodu limitowanych środków finansowych, a także z powodu ograniczonych zasobów kadrowych i braku wystarczającego zainteresowania ze strony grupy docelowej.Jednym z istotnych działań z zakresu zdrowia publicznego są działania profilaktyki zdrowotnej. Na poziomie lokalnym widoczne są luki, które ograniczają możliwości zapewnienia równego dostępu do profilaktyki. Niektóre województwa nie zostały objęte działaniami profilaktycznymi, które byłyby odpowiedzią na regionalne potrzeby zdrowotne.

Najważniejsze potrzeby zdrowotne i wyzwania organizacji systemu opieki zdrowotnej

1. Prowadzenie działań opartych na dowodach naukowych w zakresie promowania zdrowego trybu życia i budowania kompetencji zdrowotnych w celu ograniczenia wpływu behawioralnych czynników ryzyka oraz pozostałych grup czynników ryzyka wpływających na utratę lat życia w zdrowiu i zgony. Dążenie do osiągnięcia w kraju niższych wartości wpływu behawioralnych czynników ryzyka na utratę DALY (do średniego poziomu UE).

2. Podjęcie działań mających na celu zwiększenie zgłaszalności na badania przesiewowe jako ważny aspekt poprawy skuteczności profilaktyki zdrowotnej w Polsce. W szczególności należy poprawić zgłaszalność kobiet na badania cytologiczne i mammograficzne. Dodatkowo należy zadbać o profilaktykę zdrowotną wśród mężczyzn, których średnia długość życia odstaje negatywnie od średniej długości życia kobiet w Polsce oraz średnich wartości dla UE.

3. Podejmowanie skutecznych działań z zakresu:

1. 1. profilaktyki palenia tytoniu (ze szczególnym zwróceniem uwagi na programy skierowane do młodzieży oraz kobiet, u których problem ten narasta),

1. 2. profilaktyki nadmiernego spożywania alkoholu (w szczególności wśród grup społecznych najbardziej zagrożonych tym problemem),

1. 3. promowania prawidłowego sposobu odżywiania i zapobiegania nadwadze i otyłości (szczególnie wśród mężczyzn oraz dzieci i młodzieży).

4. Wzmocnienie skuteczności działań prozdrowotnych podejmowanych przez Państwową

Inspekcję Sanitarną oraz jednostki samorządu terytorialnego przez tworzenie jednostek koordynujących lub tworzenie mechanizmów systemowych pozwalających na lepszą koordynację działań prozdrowotnych realizowanych na poziomie powiatów i gmin.

Działania na poziomie ponadregionalnym

Działanie 2.3.1.

Wzmocnienie rozwoju działań badawczych i projektowanie nowych rozwiązań w zakresie zdrowia publicznego, w szczególności w zakresie zmiany nawyków i postaw zdrowotnych Polaków. Działania związane będą z realizacją założeń NPZ oraz zespołu opracowania badań epidemiologicznych w ABM.

Oczekiwane rezultaty działania: Realizowanie nowatorskich i wysokiej jakości działań z zakresu zdrowia publicznego.

Podmioty odpowiedzialne za wdrożenie działania: MZ, NIZP PZH-PIB, ABM, NIO-PIB.

Planowany okres, w którym działanie będzie realizowane: lata 2021-2025.

Szacowane koszty działania: Nie mniej niż 40,0 mln PLN (czterdzieści milionów złotych); zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz. U. z 2021 r.poz. 183, z późn. zm.) (budżet państwa) – 80,0 mln PLN (osiemdziesiąt milionów złotych) na rok i nie mniej niż 10%.

Wskaźniki realizacji działania:

1. Liczba działań badawczych i nowych rozwiązań w zakresie zdrowia publicznego.

Działanie 2.3.2.

Opracowanie pilotażu i wdrożenie modelu edukacji zdrowotnej w szkołach i przedszkolach np. przez wprowadzenie cyklicznych spotkań edukacyjnych dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych w zakresie promocji zdrowego stylu życia. Działania będą prowadzone w ramach zadania NSO: przeprowadzenie pilotażu w ramach działań edukacyjnych na rzecz profilaktyki przeciwnowotworowej i kształtowania postaw prozdrowotnych w zakresie szkolnej edukacji zdrowotnej i promocji zdrowego stylu życia oraz wdrażania Edukacyjnego Programu dla Zdrowia w Szkołach.Oczekiwane rezultaty działania: Zwiększenie świadomości wśród dzieci i młodzieży w zakresie poprawy stylu życia oraz zmniejszenie wpływu czynników ryzyka związanych ze stylem życia w młodszych grupach wiekowych.

Podmioty odpowiedzialne za wdrożenie działania: MZ i MEiN, NIO-PIB.

Planowany okres, w którym działanie będzie realizowane: rok szkolny 2023/2024; do końca 2022 r. wypracowanie materiałów.

Szacowane koszty działania: ok. 5,0 mln PLN (pięć milionów złotych).

Wskaźniki realizacji działania:

1. Zmniejszenie udziału behawioralnych czynników ryzyka w DALY wśród dzieci i młodzieży.

2. Zmniejszenie udziału behawioralnych czynników ryzyka w zgonach wśród dzieci i młodzieży.

Działanie 2.3.3.

1. Kampanie społeczne skierowane do mężczyzn, przełamujące bariery przed aktywnym korzystaniem z opieki zdrowotnej.

2. Kampanie skierowane do ogółu społeczeństwa, zachęcające do poddawania się badaniom i aktywizowania w tym zakresie rodzin.

Kampanie realizowane będą m.in. w ramach zadań NSO, tj. kampania “Planuję długie życie”.

Oczekiwane rezultaty działania: Wzrost świadomości profilaktyki zdrowotnej i poprawa zgłaszalności na badania profilaktyczne (rozumiane jako badanie mające na celu ewentualne wykrycie choroby na odpowiednio wczesnym etapie) wśród społeczeństwa.

Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie działania: MZ.

Planowany okres, w którym działanie będzie realizowane: lata 2021-2030.

Szacowane koszty działań: na 2021 r.: 23,0 mln PLN (dwadzieścia trzy miliony złotych).

Wskaźniki realizacji działania:

1. Liczba mężczyzn korzystających z opieki zdrowotnej.

2. Liczba osób zgłoszonych na badania profilaktyczne.

Działanie 2.3.4.

Wsparcie działań prowadzących do ograniczania dostępności ekonomicznej wyrobów tytoniowych i powiązanych.

Oczekiwane rezultaty działania: Systematyczne zwiększanie cen wyrobów tytoniowych ograniczające dostępność do wyrobów tytoniowych, przede wszystkim osobom młodym.

Podmioty odpowiedzialne za wdrożenie działania: MF przy współpracy z MZ i NIO-PIB.

Planowany okres, w którym działanie będzie realizowane: lata 2021-2025.

Szacowane koszty działania: działanie legislacyjne bezkosztowe, docelowe koszty zostaną zdefiniowane po pracach legislacyjnych.

Wskaźnik realizacji działania:

1. Wzrost podatku akcyzowego, a tym samym wzrost cen wyrobów tytoniowych w porównaniu do 2021 r.

Działanie 2.3.5.

Nowelizacja rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2209) w zakresie leczenia i zapobiegania nikotynizmowi.

Oczekiwane rezultaty działania:

1. sukcesywne obniżanie odsetka osób palących;

2. odniesienie efektywności i poprawa dostępności do kompleksowego poradnictwa antynikotynowego i leczenia zespołu uzależnienia od nikotyny.

Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie działania: MZ.

Planowany okres, w którym działanie będzie realizowane: lata 2021-2025.

Szacowane koszty działania: Działanie legislacyjne bezkosztowe; docelowe koszty wynikające z rozwiązań przyjętych w wydanych aktach normatywnych zostaną określone w Ocenie Skutków Regulacji do tych aktów.

Wskaźnik realizacji działania:

1. Publikacja nowelizacji rozporządzenia.

2. Spadek liczby osób palących wyroby tytoniowe.

Działanie 2.3.6.

Tworzenie mechanizmów systemowych pozwalających na koordynowanie działań prozdrowotnych realizowanych na poziomie powiatów i gmin. Działania związane będą z opracowaniem założeń zmian systemowych z zakresie zdrowia publicznego w Polsce – zarządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2021 w sprawie powołania zespołu ds. zmian systemowych w zdrowiu publicznym (Dz. Urz. Min. Zdrow. poz. 53).

Oczekiwane rezultaty działania: Poprawa jakości i adekwatności działań instytucji publicznych (samorządowych i rządowych) planujących i realizujących polityki prozdrowotne (realizowane na podstawie różnych przepisów i finansowane z różnych źródeł).

Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie działania: MZ.

Planowany okres, w którym działanie będzie realizowane: 2021 r. – opracowanie założeń zmian systemu; realizacja lata 2022-2027.

Szacowane koszty działań: Działanie legislacyjne bezkosztowe, docelowe koszty wynikające z rozwiązań przyjętych w wydanych aktach normatywnych zostaną określone po zakończeniu prac nad nimi.

Wskaźnik realizacji działania:

1. Zmiany w przepisach w ustawie z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym i ewentualnie innych przepisach prawa.

Działanie 2.3.7.

Wejście w życie i realizacja zadań wpisanych w NPChUK, który identyfikuje główne wyzwania i kierunki zmian oraz rozwoju systemu ochrony zdrowia w Polsce w zakresie chorób sercowo-naczyniowych. NPChUK stanowi wieloletni plan reform polskiej kardiologii, kardiochirurgii, chirurgii naczyniowej, angiologii, i innych dziedzin pokrewnych związanych z chorobami układu krążenia, koncentrujący działania w pięciu głównych obszarach, kluczowych dla uzyskania efektu synergii oraz poprawy wskaźników epidemiologicznych:

1. inwestycje w kadry;

2. inwestycje w edukację, prewencję pierwotną i styl życia;

3. inwestycje w pacjenta i prewencję wtórną;

4. inwestycje w naukę i innowacje;

5. inwestycje w system opieki kardiologicznej.

Oczekiwane rezultaty działania:

1. poprawa sytuacji kadrowej i jakości kształcenia w dziedzinie kardiologii i dziedzinach pokrewnych;

2. ograniczanie zachorowalności na choroby układu krążenia przez redukcję ryzyka w zakresie profilaktyki pierwotnej;

3. poprawa skuteczności profilaktyki wtórnej;

4. zwiększenie potencjału badań naukowych i projektów innowacyjnych w celu umożliwienia pacjentom korzystania z najskuteczniejszych rozwiązań diagnostyczno-terapeutycznych;

5. poprawa organizacji systemu opieki kardiologicznej przez zapewnienie pacjentom dostępu do najwyższej jakości procesów diagnostyczno-terapeutycznych oraz kompleksowej opieki na całej „ścieżce pacjenta”.

Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie działania: MZ, MEiN, MRiPS, MF, NIZP PZH-PIB, NFZ, ABM, NIO-PIB, AOTMiT, CMKP, CKPPiP, CDK.

Planowany okres, w którym działanie będzie realizowane: lata 2022-2031.

Szacowane koszty działań: w trakcie opracowywania.

Wskaźnik realizacji działania:

1. Wejście w życie NPChUK.