Erotyka plus mania. Przyjemność, która chorobliwie uzależnia

Ostatnia aktualizacja 28 lipca 2022

Erotyka z greckiego ἔρως, eros – pociąg miłosny – termin powszechnie rozumiany jako odnoszenie się do stanu lub antycypacji podniecenia seksualnego; natarczywy impuls seksualny, pożądanie lub myśl, a także filozoficzna kontemplacja dotycząca estetyki seksualnego pożądania, zmysłowości i miłości romantycznej.

Mania – zaburzenie psychiczne (nie choroba sensu stricto) z grupy zaburzeń afektywnych charakteryzujące się występowaniem podwyższonego bądź drażliwego nastroju. Stany maniakalne zazwyczaj opisywane są przez pacjentów jako doświadczenia przyjemne; sprawiające, że czują się szczęśliwi. Pacjenci, których nastrój podczas manii jest drażliwy, nie opisują tego doświadczenia jako przyjemne, szybko się frustrują, a próba wpływu na ich zamiary powoduje u nich nasilenie gniewu bądź występowanie urojeń prześladowczych.

Pod pojęciem erotomanii mieszczą się różne formy zaburzeń seksualnych z typowymi cechami uzależnienia i mechanizmami podobnymi do innych nałogów. Zatem leczenie jest zbliżone do leczenie uzależnienia od alkoholu, narkotyków lub hazardu. Wielu seksuologów klinicznych uważa zaburzenia seksualne za trudno poddające się terapii lub nawet niepoddające się leczeniu. Na przekór negatywnym rokowaniom klinicystów w latach 70. XX wieku w USA rozwinął się samopomocowy ruch Anonimowych Seksoholików (Anonimowych Erotomanów – AE). Na początku powstały grupy SLAA (Sex and Love Addicts Anonymous), następnie – SAA (Sex Addicts Anonymous) i SA (Sexaholics Anonymous). Wymienione wspólnoty pracują na bazie Dwunastu Kroków, opracowanych przez Anonimowych Alkoholików, różniąc się nieco terminologią i organizacją. Najistotniejszą różnicą jest fakt, że Sexocholics Anonymous bardziej niż pozostałe wspólnoty podkreślają seksualną trzeźwość, która polega jedynie na akceptacji seksu małżeńskiego lub zachowaniu czystości. Uczestnictwo w grupie Anonimowych Erotomanów polega na systematycznych spotkaniach w grupie samopomocowej, prowadzonej przez przeszkolonego trzeźwiejącego seksoholika. Drugim ważnym elementem zdrowienia erotomana jest indywidualna, długoterminowa terapia pod kierunkiem zawodowego psychoterapeuty. Najkorzystniej jest, jeśli pacjent zgłosi się na początku do psychoterapeuty, który skieruje go do grupy AE, a jeśli istnieje potrzeba – do leczenia szpitalnego. Wielu osobom potrzebne jest równoległe uczestniczenie w grupie AE i prowadzenie indywidualnej psychoterapii. Nawiązanie porozumienia z zawodowym terapeutą ma stworzyć terapeutyczną relację, w której seksoholik przepracowuje swoje osobowościowe problemy, szczególnie wzorce zależności i lęk przed bliskością. Terapeuta powinien wspierać pacjenta, pomagać wykształcić umiejętności ważne w procesie zdrowienia i nowe wzorce funkcjonowania. Trzecim elementem leczenia jest terapia medyczna, która jest szczególnie ważna na wstępnym etapie zdrowienia, kiedy nasilają się zaburzenia w stanie somatycznym i psychicznym pacjenta i kiedy najczęściej zdarzają się nawroty do zachowań kompulsywnych. U osób uzależnionych od seksu, po zaprzestaniu czynności seksualnych występują objawy abstynencyjne, które mogą utrzymywać się do dwóch miesięcy.

Do najczęstszych objawów zespołu abstynencyjnego należy zaliczyć:

• bezsenność,
• nadwrażliwość na ból,
• bóle całego ciała,
• wzmożenie apetytu lub objadanie się,
• zawroty głowy,
• wzmożone lub obniżone napięcie seksualne,
• nadwrażliwość w okolicach narządów płciowych,
• przyspieszone tętno, płytkie oddychanie, dreszcze, poty, swędzenie skóry,
• uczucie zmęczenia,
• niepokój,
• drażliwość.

W sytuacji dużego nasilenia objawów odstawienia stosowane są leki psychotropowe i/ lub hormonalne, które są dobierane w zależności od potrzeb.
Przyjmuje się, że potrzeba do 5 lat seksualnej trzeźwości do osiągnięcia jakościowej zmiany życia zdrowiejącego seksoholika. Proces leczenia nie przebiega u wszystkich pacjentów w jednakowym tempie, ale każdy z nich przechodzi przez 6 faz zdrowienia.

1. Faza dojrzewania

Okres dojrzewania do uświadomienia sobie problemu i podjęcia leczenia trwa czasem kilka lat. Istotą seksoholizmu jest poczucie „bycia władcą świata”. Utrata kontroli oznacza utratę granic i ograniczeń, utratę „wszelkich świętości”, racjonalizowanie swoich ekscesów. Przekonanie o własnej sile, niezniszczalności i odporności na „ciosy losu” zmniejsza motywację do szukania pomocy. Początkiem leczenia jest uznanie własnej bezsilności, którą osoba uzyskuje pod wpływem różnych okoliczności życiowych. Czasem może to być aresztowanie za przestępstwa seksualne, czasem rozpad związków rodzinnych, całkowita dezorganizacja życia, choroba (np. zarażenie HIV). Uświadomienie problemu jest procesem, w którym osoba uzależniona musi uznać się za niezdolną do kierowania własnym życiem, czyli zejść z pozycji „władcy”. W tej fazie wielu uzależnionych potrafi okresowo przerwać swoje kompulsywne zachowania.

2. Faza kryzysu i decyzji

Jest to etap, na którym krystalizuje się zobowiązanie do leczenia i chęć przemiany. Faza ta może trwać kilka miesięcy i zbiega się z sytuacją, w jakiej znalazł się seksoholik. Ze względu na silny mechanizm zaprzeczania u erotomana nacisk otoczenia na podjęcie leczenia musi trwać długi czas, a decyzję o podjęciu terapii wymuszają zdarzenia lub ludzie. Moment podjęcia decyzji nie jest jednak jedno-znaczny z momentem podjęcia zobowiązania do podjęcia trzeźwości seksualnej.

3. Faza szoku

Jest to okres emocjonalnego odrętwienia, dezorientacji, prób naprawienia szkód. Trwa średnio około 8 miesięcy od zaprzestania nałogowych zachowań. Do cech charakterystycznych tej fazy można zaliczyć fizyczne objawy abstynencyjne, trudności z koncentracją uwagi, napady rozpaczy, poczucie beznadziejności, złość i bunt wobec ograniczeń. Istotną pomoc w przetrwaniu negatywnych doświadczeń stanowi uczestnictwo w grupie AE, które daje poczucie przynależności i wsparcia. W tym okresie zaleca się z jednej strony skupienie wyłącznie na teraźniejszości, a z drugiej – zniechęca się do podejmowania nowych działań lub zobowiązań, bo jest to etap nastawiony wyłącznie na przetrwanie.

4. Faza odżałowania

Okres ten pojawia się na przełomie pierwszego i drugiego roku zdrowienia i trwa od 4 do 8 miesięcy. Pacjent w tej fazie charakteryzuje się:
złością i oporem na ograniczenia wynikające z leczenia,poczuciem smutku i bólu z napadami rozpaczy,uświadomieniem sobie krzywd i strat wywołanych nałogiem, początkiem rozliczenia się z przeszłością.

Ważne jest uczciwe przyznanie się do uzależnienia, uznanie głębokości i rozciągłości choroby tak, aby zaakceptować swoje ograniczenia i bezsilność.

5. Faza wewnętrznej odbudowy

Kolejny etap zaczyna się od uświadomienia sobie przez erotomana, że seksoholizm to coś znacznie więcej niż same zachowania seksualne, to życie w systemie iluzji i zaprzeczeń, któremu chory podporządkował swój system przekonań i wartości. Podstawowym celem na początku tej fazy jest osiągnięcie przez chorego zarówno równowagi psychicznej, jak również uporządkowanie spraw w otaczającej rzeczywistości. Seksoholik winien dokończyć rozpoczęte wcześniej zadania (np. uzupełnić kwalifikacje, rzetelnie wykonywać pracę, dostosować się do obowiązujących norm społecznych), przyjąć odpowiedzialność za własne postępowanie we wszystkich dziedzinach funkcjonowania oraz przedkładać spokój i umiarkowanie nad ryzyko i ekscytację.
Faza odbudowy wymaga jednak dużo więcej, ponieważ uzależniony musi w tym czasie naprawić i uzdrowić przyczyny kompulsywnych zachowań. Zadaniem zdrowiejącego seksoholika jest „wychować się na nowo”, czyli być dla siebie kochającym i wspierającym rodzicem, który „uzdrawia wewnętrzne zranione dziecko”. W tym celu osoba poznaje mechanizmy obronne, którymi kierowała się w swoich zachowaniach i które były ściśle związane z traumatycznymi wydarzeniami z dzieciństwa. Okres wewnętrznej odbudowy najczęściej trwa od 1,5 roku do 3 lat.

6. Faza wzrostu

Jest to czas szukania nowych rozwiązań i budowania na nowo związków interpersonalnych. Rozpoczyna się dopiero w 4 lub 5 roku zdrowienia. Celem tej fazy jest poprawienie więzi z rodziną, nauczenie się empatii i zdolności troszczenia o innych.
Według P. Carnesa, etapy leczenia erotomanii można podzielić na 3 zasadnicze okresy:

ODSTAWIENIE
zaprzestanie autodestrukcyjnych zachowań seksualnych

CELIBAT
zaprzestanie wszelkich form fizycznego wyrażania seksualności: koncentracja na „wychowywaniu” swojego „wewnętrznego dziecka”

ZDROWA SEKSUALNOŚĆ
odnalezienie i zintegrowanie nowych aspektów życia seksualnego

Odstawienie. Na początku leczenia zadaniem chorego jest przełamanie izolacji, przyznanie się do problemu i podjęcie decyzji o leczeniu. Przełamanie izolacji najczęściej jest wynikiem zgłoszenia się do leczenia szpitalnego, podjęcia psychoterapii lub zgłoszenia się do grupy Anonimowych Seksoholików. Innym ważnym zadaniem w tym okresie jest przetrwanie objawów abstynencyjnych i zmniejszenie poczucia wstydu przez przyznanie się do swej bezsilności wobec nałogu. Uzależniony powinien nauczyć się rozpoznawania „wewnętrznego erotomana” jako części własnego „ja”, która jest „odpowiedzialna” za kompulsywne zachowania seksualne. W pierwszym roku leczenia osoba powinna również nauczyć się rozumienia własnych uczuć. Seksoholizm jest metodą radzenia sobie z niechcianymi i przykrymi przeżyciami psychicznymi. W procesie zdrowienia chory powinien zaakceptować własne negatywne uczucia oraz być gotowym do ich przeżywania, a nie zaprzeczać ich występowaniu lub je tłumić. Bardzo często na początku leczenia osoby uzależnione od seksu blokują się emocjonalnie, doprowadzając do „unieruchomienia się”, tj. ścisłej kontroli zachowania i wyparcia seksualnych impulsów. W ten sposób uruchamiają ciąg kompulsywnych zachowań polegający na naprzemiennym „unieruchamianiu się” i „uruchamianiu się”, związanym z utratą kontroli nad czynnościami seksualnymi. Wykres  ilustruje przeżycia psychiczne osoby uzależnionej od seksu w cyklu zachowań nałogowych.

u gory; Przeżycia psychiczne osoby uzależnionej od seksu

Celem leczenia erotomana jest doprowadzenie go do osiągnięcia równowagi psychicznej w wyniku wypracowania nowego wzoru funkcjonowania w stosunku do błędnego koła „unieruchamiania się” i „uruchamiania się”.
W pierwszym roku zdrowienia seksoholik musi nauczyć się również radzenia sobie z własną skłonnością do wyszukiwania trudnych emocjonalnie sytuacji, która wynika z dużego zapotrzebowania na stymulację. Terapeuta musi być stanowczy wobec nowych kłopotów, w jakie wpada lecząca się osoba. W celu dojścia do równowagi należy ustalić repertuar stałych zachowań i ściśle go przestrzegać, a następnie zająć się dokończeniem rozpoczętych spraw (np. nauki, pracy) oraz zakończyć dysfunkcyjne związki. Należy również sporządzić listę sytuacji, miejsc i osób, które doprowadzają do uruchomienia kompulsywnych zachowań seksualnych. W trakcie spotkań terapeutycznych osoba nabywa umiejętności unikania tego typu czynników oraz radzenia sobie w momencie ich pojawienia się.

Celibat. Drugi rok leczenia jest okresem utrzymywania wstrzemięźliwości seksualnej i pracy nad zrównoważeniem trybu życia. W tym czasie następuje:
Budowanie bezpiecznych więzi w grupie, umacnianie ich przez wspólne spędzanie czasu, wyjazdy, uczestniczenie w rocznicach i uroczystościach. Każdy leczący się ma indywidualnego terapeutę z grupy AE, do którego może dzwonić o każdej porze w sytuacjach kryzysowych i liczyć na jego wsparcie.
Zawarcie kontraktu z terapeutą, który określa czas trwania wstrzemięźliwości polegającej na całkowitym zaprzestaniu aktywności seksualnej, aby móc przeżyć swoje prawdziwe odczucia i potrzeby bez znieczulania się zachowaniami erotycznymi.
Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego stylu życia, tak by nie zamienić seksoholizmu na inne uzależnienie lub nie pomylić leczenia z „unieruchomieniem się”.

Nauczenie się rozpoznawania i zapobiegania nawrotom. W tym celu należy:

• określić mechanizmy spustowe nawrotu, czyli wyzwalacze,
• opracować sposoby radzenia sobie z wyzwalaczami kompulsywnych zachowań,
• nauczyć się konstruktywnych sposobów radzenia sobie ze stresem,
• opracować plan postępowania, aby przerwać ciąg po „wpadce”,
• koncentrować się na rozwoju duchowym przez praktykowanie codziennej modlitwy i medytacji.

Zdrowa seksualność. Od trzeciego roku leczenia zaczyna się zazwyczaj faza wzrostu. Po okresie wstrzemięźliwości następuje poszukiwanie modelu zdrowej seksualności. Większość uzależnionych ma doświadczenie z dzieciństwa „chorego seksu” opartego na przemocy jako modelu funkcjonowania rodziców. Będąc ofiarami nadużyć seksualnych, emocjonalnych czy fizycznych, erotomani mają „wdrukowany” patologiczny wzorzec funkcjonowania sfery seksualnej człowieka. lm więcej doświadczyli w dzieciństwie nadużyć, tym bardziej popadają w uzależnienie od seksu.

W okresie powstawania zdrowej seksualności osoba powinna przyswoić sobie elementy składające się na zdrową seksualność, między innymi :

• troskę i opiekuńczość względem innych,
• zdolność do przyjmowania troski od innych,
• uświadomienie sobie doznań własnego ciała różniących się od wrażeń seksualnych,
• budowanie poczucia własnej wartości,
• opracowanie granic zachowań erotycznych,
• uczenie się mówienia „nie”,
• zdolność poznawania i wyrażania uczuć,
• odseksualizowanie związków z innymi, polegające głównie na zdolności do zaprzyjaźniania się,
• odkrycie innych niż erotyczna wymiarów miłości i seksualności,
• nauczenie się okazywania czułości i budowania więzi,
• budowanie jedności duchowej w trwałym związku.

Mitem jest, że zranienia spowodowane nadużyciami w dzieciństwie są zamkniętym rozdziałem życia. Dla uzależnionych dawne wspomnienia i uczucia służą jako mechanizm spustowy dla nałogowych zachowań seksualnych. Reguły i wzorce rodzinne nieświadomie żądzą dalej zachowaniem. Seksoholicy muszą wniknąć w swoje relacje z rodziną, w której się wychowali. W tym celu osoba powinna uznać fakt nadużycia wobec niej, bez wypierania tego w podświadomość. Ważnym elementem jest również przeżycie „szoku”, pojawiającego się po zniwelowaniu mechanizmu zaprzeczania występowaniu nadużyć w dzieciństwie. Zdrowiejący erotoman powinien sobie pozwolić na złość wobec dawnych „prześladowców”, odczuć żal, ból, smutek, aby w konsekwencji przepracować i zaakceptować fakt bycia skrzywdzonym w dzieciństwie.