Jajniki
Podstawowymi żeńskimi organami rozrodczymi, czyli gonadami, są dwa jajniki. Każdy jajnik jest masywną, jajowatą strukturą o wielkości i kształcie migdała, mającą około 3,5 cm długości, 2 cm szerokości i 1 cm grubości. Jajniki znajdują się w płytkich zagłębieniach, zwanych dołami jajnikowymi, po jednym z każdej strony macicy, w bocznych ścianach jamy miednicy. Są one luźno utrzymywane na miejscu przez więzadła otrzewnowe.
Budowa
Jajniki pokryte są z zewnątrz warstwą nabłonka prostego sześciennego, zwanego nabłonkiem germinalnym (jajnikowym). Jest to właściwie otrzewna trzewna, która otacza jajniki. Pod tą warstwą znajduje się gęsta łącznotkankowa torebka, tunica albuginea. Substancja jajników dzieli się wyraźnie na zewnętrzną korę i wewnętrzny rdzeń. Kora wydaje się bardziej gęsta i ziarnista z powodu obecności licznych pęcherzyków jajnikowych, znajdujących się w różnych stadiach rozwoju. Każdy z tych pęcherzyków zawiera oocyt, żeńską komórkę płciową. Śródpiersie jest luźną tkanką łączną z licznymi naczyniami krwionośnymi, limfatycznymi i włóknami nerwowymi.
Oogeneza
Żeńskie komórki płciowe, czyli gamety, rozwijają się w jajnikach w drodze mejozy, zwanej oogenezą. Sekwencja wydarzeń w oogenezie jest podobna do sekwencji w spermatogenezie, ale czas i ostateczny wynik są inne. We wczesnym okresie rozwoju płodowego, prymitywne komórki zarodkowe w jajnikach różnicują się w oogonia. Dzielą się one szybko, tworząc tysiące komórek, nadal zwanych oogoniami, które posiadają pełny zestaw 46 (23 pary) chromosomów. Oogonia wchodzą następnie w fazę wzrostu, powiększają się i stają się pierwotnymi oocytami. Diploidalne (46 chromosomów) oocyty pierwotne replikują swoje DNA i rozpoczynają pierwszy podział mejotyczny, ale proces ten zatrzymuje się w fazie profazy i komórki pozostają w tym zawieszonym stanie aż do okresu dojrzewania. Wiele z pierwotnych oocytów ulega degeneracji jeszcze przed urodzeniem, ale nawet przy takim spadku, oba jajniki zawierają łącznie około 700.000 oocytów w chwili urodzenia. Jest to zapas na całe życie i więcej się nie rozwinie. Jest to zupełnie inaczej niż u samców, u których spermatogonia i pierwotne spermatocyty są nadal produkowane przez cały okres reprodukcyjny. Do okresu dojrzewania liczba pierwotnych oocytów jeszcze bardziej się zmniejszyła do około 400,000.
Począwszy od okresu dojrzewania, pod wpływem hormonu stymulującego pęcherzyki jajnikowe, kilka pierwotnych oocytów zaczyna ponownie wzrastać każdego miesiąca. Jeden z pierwotnych oocytów wydaje się przerastać pozostałe i wznawia mejozę I. Pozostałe komórki degenerują się. Duża komórka ulega nierównomiernemu podziałowi, tak że prawie cała cytoplazma, organelle i połowa chromosomów trafia do jednej komórki, która staje się oocytem wtórnym. Pozostała połowa chromosomów trafia do mniejszej komórki, zwanej pierwszym ciałem polarnym. Oocyt wtórny rozpoczyna drugi podział mejotyczny, ale proces ten zatrzymuje się w metafazie. W tym momencie następuje owulacja. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, mejoza II jest kontynuowana. I znów jest to podział nierówny, przy czym cała cytoplazma przechodzi do komórki jajowej, która posiada 23 jednoniciowe chromosomy. Mniejsza komórka powstała w wyniku tego podziału jest drugim ciałem polarnym. Pierwsze ciało polarne również zazwyczaj dzieli się w mejozie I, wytwarzając dwa jeszcze mniejsze ciała polarne. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, drugi podział mejotyczny nigdy nie zostaje ukończony i wtórny oocyt ulega degeneracji. Także tutaj istnieją oczywiste różnice między samcem a samicą. W spermatogenezie z każdego pierwotnego spermatocytu rozwijają się cztery funkcjonalne plemniki. W oogenezie z pierwotnego oocytu rozwija się tylko jedna funkcjonalna komórka zdolna do zapłodnienia. Pozostałe trzy komórki są ciałkami biegunowymi i ulegają degeneracji.
Rozwój pęcherzyka jajnikowego
Pęcherzyk jajnikowy składa się z rozwijającej się komórki jajowej, otoczonej jedną lub kilkoma warstwami komórek, zwanych komórkami pęcherzykowymi. W tym samym czasie, gdy oocyt przechodzi przez mejozę, w komórkach pęcherzykowych zachodzą odpowiednie zmiany. Pęcherzyki pierwotne, składające się z pierwotnej komórki jajowej otoczonej pojedynczą warstwą spłaszczonych komórek, rozwijają się u płodu i stanowią stadium obecne w jajnikach w chwili urodzenia i w okresie dzieciństwa.
Ilustracja przedstawiająca budowę jajnika
Począwszy od okresu dojrzewania, hormon folikulotropowy stymuluje zmiany w pierwotnych pęcherzykach. Komórki pęcherzyka stają się prostopadłościenne, pierwotny oocyt powiększa się i jest teraz pęcherzykiem pierwotnym. Pęcherzyki nadal rosną pod wpływem hormonu folikulotropowego, a komórki pęcherzyka proliferują, tworząc kilka warstw komórek ziarnistych wokół pierwotnej komórki jajowej. Większość z tych pierwotnych pęcherzyków degeneruje się wraz z zawartymi w nich pierwotnymi oocytami, ale zwykle jeden rozwija się każdego miesiąca. Komórki warstwy ziarnistej zaczynają wydzielać estrogen i się jama lub antrum wewnątrz pęcherzyka tworzy . Kiedy antrum zaczyna się rozwijać, pęcherzyk staje się pęcherzykiem wtórnym. Komórki ziarniste wydzielają również glikoproteinową substancję , która tworzy przezroczystą błonę , otoczkę przejrzystą, wokół oocytu. Po około 10 dniach wzrostu pęcherzyk jest dojrzałym pęcherzykiem (Graafa), który tworzy „pęcherz” na powierzchni jajnika i zawiera wtórny oocyt gotowy do owulacji. Jajeczkowanie Owulacja, wywołana przez luteinizujący hormon z przedniego płata przysadki, występuje, gdy dojrzały pęcherzyk na powierzchni jajnika pęka i uwalnia wtórny oocyt do jamy otrzewnej . Owulowany drugorzędowy oocyt, gotowy do zapłodnienia, jest nadal otoczony przez osłonę przejrzystą i kilka warstw komórek zwanych koroną promienistą. Jeśli nie zostanie zapłodniony, wtórny oocyt ulega degeneracji w ciągu kilku dni. Jeśli plemnik przejdzie przez koronę promienistą i strefę przejrzystą i wejdzie do cytoplazmy wtórnej komórki jajowej, drugi podział mejotyczny zostaje wznowiony, tworząc ciało polarne i dojrzałą komórkę jajową Po owulacji iw odpowiedzi na hormon luteinizujący część pęcherzyka pozostająca w jajniku powiększa się i przekształca się w ciałko żółte. Ciałko żółte jest strukturą gruczołową, która wydziela progesteron i pewne ilości estrogenu. Jego los zależy od tego, czy dojdzie do zapłodnienia. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte pozostaje funkcjonalne przez około 10 dni; następnie zaczyna degenerować się do ciałka żółtego, które jest przede wszystkim tkanką bliznowatą, a wydzielanie hormonów ustaje. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte utrzymuje się i kontynuuje swoje funkcje hormonalne do czasu, gdy łożysko rozwinie się na tyle, by wydzielać niezbędne hormony. Również w tym przypadku ciałko żółte przekształca się ostatecznie w ciałko żółte białe.
