Jakie były początki najbardziej dochodowego biznesu na Ziemi?

Ostatnia aktualizacja 28 lipca 2022

Ktoś powie przemysł wydobycia ropy naftowej, gazu ziemnego, złota, diamentów itd. jest najlepszy. No, nie do końca prędzej czy póżniej surowce te się skończą i szejkowie będą musieli się przebranżowić (już teraz są podejmowane przez człowieka próby eksploracji Marsa, Księżyca i innych planet pod względem bytności na nich surowców, które mogą na Ziemi w niedługim czasie się skończyć, a zarazem mocarstwa już od dawna  przepychają się, które z nich będzie właścicielem ziem znajdujących się pod lodami bieguna północnego i południowego a bogatych w surowce).

To może przemysł komputerowy, programistyczny i podzespołów ? To samo, Dolina Krzemowa, kiedyś będzie tylko Doliną (np:dzięki zmianom klimatycznym i geologicznym). To może …

i tak można byłoby długo.

Farmacja i Przemysł Farmaceutyczny ma jeden z największych wskażników dochodowych w długiej perspektywie czasu. A kiedy to się zaczęło?

Farmacja – zespół nauk obejmujących wiedzę o lekach. Etymologii wyrazu Farmacja należy szukać w gr. słowie phármakon oznaczającym środek magiczny, w przenośni lek, oraz w pochodzącym z wcześniejszego okresu egipskim określeniu Ph-ar-maki oznaczającym zapewniający bezpieczeństwo.

Nauki farmaceutyczne, oprócz dyscyplin ściśle związanych z problemami leków, jak chemia leków, Farmacja stosowana i farmakognozja, obejmują wiele dziedzin pokrewnych, związanych ze środowiskiem i jego wpływem na zdrowie człowieka: toksykologię i chemię toksykologiczną, bromatologię (nauka o środkach żywnościowych).

FARMACJA wykorzystuje również osiągnięcia i metody takich dyscyplin, jak: farmakologia, biotechnologia, fizjologia, anatomia, higiena, botanika, zoologia, a ostatnio także marketing; w szeroko pojętych badaniach nad lekiem Farmacja i farmakologia współdziałają i często łączą się w jedną kompleksową dziedzinę wiedzy medycznej. Oprócz aptekarstwa, należącego do podstawowych dziedzin Farmacji, zajmującego się przechowywaniem i wydawaniem leków oraz sporządzaniem leków wg recept lekarskich, Farmacja obejmuje przemysłową produkcję leków (syntetycznych i naturalnych), doskonalenie istniejących i wynajdywanie nowych preparatów oraz opracowywanie technologii ich produkcji, ponadto analizę farmaceutyczną, standaryzowanie i klasyfikowanie leków oraz kontrolę ich jakości.

FARMACJA i medycyna wywodzą się ze wspólnego pnia historycznego. W epoce wspólnoty pierwotnej leczeniem i przyrządzaniem leków zajmowały się kobiety, a następnie funkcję tę przejęli znachorzy. W epoce niewolnictwa, w erze tzw. wielkich kultur (sumeryjskiej, babilońskiej, w starożytnych Indiach, Chinach i Egipcie) całokształt problemów związanych z lecznictwem i przyrządzaniem leków pozostawał w gestii kapłanów; z tego okresu pochodzą pierwsze wzmianki o stosowaniu leków, głównie roślinnych; wzory recept znalazły się na tabliczkach (z ok. 3000 p.n.e.) z sumeryjskiego m. Nippur; opis leków występuje m.in.: w chińskim zielniku (ok. 3000 p.n.e.), Kodeksie Hammurabiego, indyjskich Wedach (ok. 1500 p.n.e.), egipskich papirusach: Ebersa (ok. 1550 p.n.e.) i Smitha (ok. 1350 p.n.e.).

Dopiero w Grecji, a następnie w Rzymie medycyna przestała być wyłącznym atrybutem kapłaństwa; funkcję lekarza i aptekarza pełniły wprawdzie te same osoby, ale zaczęły się już pojawiać grupy ludzi o wyspecjalizowanych zainteresowaniach, np. Celsus wspomina o pharmakeis, w odróżnieniu od cheirourgikoi i diaitetikoi, wśród uczniów szkoły aleksandryjskiej. W Rzymie (na przeł. I w. p.n.e. i I w. n.e.) sprzedażą leków zajmowali się domokrążcy oraz kupcy sprzedający je w kramach w wyznaczonych miejscach miasta; prekursorami średniow. aptekarzy byli ludzie przyrządzający pewne leki oraz krajacze i ucieracze ziół i proszków; dla nich Manthias napisał pierwsze dzieło o komponowaniu leków (Nartex ok. 270 p.n.e.).

Za twórcę nauki o leku powszechnie uważa się rzymskiego lekarza i aptekarza Claudiusa Galena, który w II w. n.e. stworzył podwaliny Farmacja stosowanej; zbudował on całościową teorię leku, powiązaną z całościową koncepcją patologii i terapii; podzielił leki na 3 kategorie:

1) leki, przy których działanie gł. i poboczne występuje w różnych kombinacjach;

2) leki o specyficznym działaniu (np. trucizny, odtrutki, środki wymiotne);

3) leki proste, które powodują fizjol. odczucia: suchości, wilgoci, zimna i ciepła; wprowadził on szereg form leków, jak proszki, wyciągi, nalewki na wodzie, winie, occie lub miodzie, a także stosował odwary, napary, pastylki, pigułki, maści i mazidła.

Powstanie we wczesnym średniowieczu pierwszych aptek przyczyniło się do rozdziału zawodów lekarza i aptekarza; o powstaniu zawodu aptekarza zadecydował edykt z 1231 cesarza Fryderyka II; edykt precyzował zakres czynności i obowiązków aptekarzy; apteki jako placówki zdrowia znalazły się pod ochrona prawa; mogły być one otwierane tylko za zgodą władz; edykt wprowadził także m.in. normy dotyczące sporządzania leków wg lekospisów oraz zasady kontroli aptek przez lekarzy.

W 1498 została wydana, obowiązująca we Florencji, pierwsza farmakopea Nuovo Receptario Composto, 1698 pierwsza farmakopea ogólnopaństw. Dispensatorium Brandenburgicum (początkowo obowiązywała na terenie Brandenburgii, a po powstaniu Królestwa Pruskiego na mocy rozporządzenia z 1714 Fryderyka I — na terenie całego państwa pruskiego).

Rozwój nauk przyrodniczych przyczynił się do powstania Farmacja naukowej i rozkwitu Farmacja praktycznej; powstały pierwsze manufaktury farmaceutyczne. Przy uniwersytetach pojawiły się katedry Farmacja (Padwa 1545, Montpellier 1601), a następnie wyższe szkoły (pierwsza 1777 w Paryżu przy Collčge de Pharmacie). Na pocz. XIX w. powstały we Francji pierwsze organizacje zawodowe skupiające aptekarzy (Société de Pharmacie 1803) oraz pierwsze nauk. czasopisma farm. („Bulletin de Pharmacie” 1809); 1865 w Brunszwiku obradowała I Międzynarodowa Konferencja Farmaceutyczna, a 1912 powołano na kongresie w Hadze Międzynar. Federację Farmaceutyczną.

Na początku XX w. niemiecki farmaceuta H. Schelenz wydał pracę Geschichte der Pharmazie (1904), w której określił Farmacje zarówno jako naukę o lekach, jak i zawód; opisał w niej także m.in. historię Farmacji oraz zwrócił uwagę na związki łączące Farmacje z innymi dziedzinami nauki i kultury. W XX w. dokonał się olbrzymi przewrót w terapii chorób zakaźnych; rozszerzono zakres sfery poszukiwania leków; zsyntetyzowano tysiące nowych leków; zajęto się także kontrolą ich produkcji oraz występującymi w czasie terapii działaniami niepożądanymi. Do czasopism farmaceutycznych o zasięgu międzynarodowym można zaliczyć m.in. „European Journal of Pharmaceutical Sciences” (oficjalny organ Europejskiej Federacji Nauk Farmaceutycznych) oraz „Die Pharmazie”.

W historii badań nad lekami można wyróżnić kilka okresów. Pierwszy to okres lekoznawstwa antycznego (do I w. n.e.); w tym czasie Hipokrates jako pierwszy usystematyzował zdobycze lekoznawstwa, a Dioskurides Pedanios napisał De materia medica (77 r.) zawierające m.in. opisy przyrządzania leków. Drugi nosi nazwę okresu dominacji nauki Galena (II–XV w.); wprowadzono wtedy do lecznictwa wiele nowych postaci leków oraz nowe metody (m.in. destylację) do praktyki farmaceutycznej. Trzeci to okres leku analitycznego (XVI–XVIII w.); wtedy Paracelsus wydał traktat Das Sechste Buch in der Artznei (1526); wtedy też wprowadzono metody eksperymentalne do badań w przyrodoznawstwie; wielu historyków uważa rok wydania traktatu Paracelsusa za granicę kończącą okres alchemii średniow. i narodziny jatrochemii. Na czwarty okres (XIX–1. poł. XX w.) przypada rozwój Farmacja naukowej; dokonano pierwszych mających duże znaczenie syntez leków m.in. chininy, fenacetyny, kwasu acetylosalicylowego i piramidonu, a także wyodrębniono z surowców roślinnych szereg związków biologicznie czynnych oraz określono ich strukturę chemiczną.

Współczesną Farmacja zapoczątkowało wprowadzenie do lecznictwa (1941) pierwszego antybiotyku — penicyliny; był to początek ery antybiotyków; w tym okresie zsyntetyzowano tysiące nowych leków i dokonano ogromnego postępu w leczeniu chorób zakaźnych.

Rzeczywiste narodziny przemysłu farmaceutycznego na świecie przypadają na 1. poł. XIX w. (wcześniej wytwórcami leków byli prawie wyłącznie aptekarze); w tym okresie wiele laboratoriów aptecznych przekształciło się w wytwórnie farm. produkujące alkaloidy i in. związki chemiczne, np. 1827 E. Merck & Co w Darmstadt; właściwy rozwój przemysłu farmaceutycznego zapoczątkowało przeprowadzenie wielu syntez chemicznych, m.in. syntezy kwasu salicylowego (A.W.H. Kolbe, 1860); w latach 30. XX w. dzięki postępowi w biochemii na drodze syntezy chemicznej zaczęto otrzymywać liczne hormony i witaminy, od lat 40. — antybiotyki. Począwszy od lat 20. XX w. w przemyśle farmaceutycznym zaczęły powstawać laboratoria farmakologiczne; obecnie wiele z nich przoduje w badaniach nad lekami, dzięki czemu farmakologia została włączona w zakres działań Farmacji. Obecnie przemysł farmaceutyczny zajmuje ważne miejsce w przemyśle światowym; cechuje go szybka wymiana asortymentu leków wynikająca m.in. z postępu dokonującego się w medycynie i Farmacji; firmy markowe produkują leki nowe, chronione patentami; oprócz nich istnieją wytwórnie zajmujące się produkcją leków odtwórczych (generycznych) równie skutecznych, z punktu widzenia terapeutycznego, jak leki oryginalne lecz tańszych. Od kilku lat dochodzi do łączenia się firm farmaceutycznych, np. Ciba Geigy z Sandoz (Novartis) i wiele innych.

Farmacja w Polsce. Śląsk stał się kolebką aptekarstwa na ziemiach polskich; pierwszy znany przywilej na otwarcie publicznej apteki dla miasta Głogowa i okolicy wydał 1281 ks. Henryk IV Probus; wcześniej 1248 działała apteka w Świdnicy. W innych dzielnicach Polski wzmianki o aptekach i aptekarzach pochodzą dopiero z XIV i XV w.; w Krakowie pierwsze apteki powstały w połowie XIV w., a w Toruniu, Gdańsku i Warszawie w XV w. W 1523 podjęto na sejmie w Piotrkowie uchwałę ustanawiającą doroczną kontrolę aptek przez lekarzy; w życie weszła ona jednak dopiero 1633 i obowiązywała tylko apteki w Krakowie (później były próby rozciągnięcia jej na inne miasta).

Pierwsze katedry Farmacji w Polsce powstały 1783 w Krakowie, 1809 w Warszawie, 1810 w Wilnie; obecnie we wszystkich akademiach medycznych są wydziały farmaceutyczne, ponadto w Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego jest Zakład Farmakologii Klinicznej i Społecznej; problemami Farmacji zajmują się m.in. Instytut Leków i Instytut Farmaceutyczny w Warszawie oraz Instytut Farmakologii PAN w Krakowie.

Pierwszy polski słownik farmaceutyczny w języku polskim, niemieckim i po łacinie opracował w 1649 toruński aptekarz P. Guldeniusz; pierwszymi periodykami naukowymi były: „Pamiętnik Farmaceutyczny Wileński” (1820–22) i „Pamiętnik Farmaceutyczny Krakowski” (1834–36); 1868–93 działało Galicyjskie Tow. Aptekarskie we Lwowie wydające „Czasopismo Towarzystwa Aptekarskiego”; niemal równocześnie (1872–1919) rozwijało się Warszawskie Towarzystwo Farmaceutyczne wydające „Wiadomości Farmaceutyczne” (1874–1939), przekształcone 1919 na Polskie Powszechne Towarzystwo Farmaceutyczne; do aktualnie wydawanych polskich czasopism farmaceutycznych. należą m.in. „Acta Poloniae Pharmaceutica — Drug Research” (czasopismo o profilu nauk.) oraz „Farmacja Polska” (czasopismo o profilu zawodowym) wydawane przez Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne.

Badania nad lekiem rozwinęły się po II wojnie światowej.; głównymi ośrodkami badań stały się wydziały farmaceutyczne Akademii Medycznych oraz instytuty badawcze; poszukiwano nowych leków — dokonano udanych syntez oryginalnych polskich leków, m.in. Binazinu i Bicordinu (S. Biniecki), Edanu (Z. Jerzmanowska) i Ipronalu (B. Bobrański); rozwinęła się analiza leków w oparciu o nowe techniki analityczne: spektrofotometryczne, chromatograficzne i magnetycznego rezonansu jądrowego; opracowano nowe metody technologii wytwarzania postaci leku, prowadzone są badania ich jakości i trwałości; w polu zainteresowań Farmacji znalazły się także m.in. badania nad zależnością między strukturą a aktywnością biologiczną leków, nad mechanizmami oddziaływań lek-receptor oraz porównawcze badania aktywności nowych antybiotyków.

Wśród farmaceutów pol. działających przed II wojną świat. na trwałe w rozwoju Farmacja zapisali się m.in. B. Koskowski (nazywany ojcem polskiej Farmacji), J. Biegański, A. Leśniewska, H. Klawe, A.W. Ossowski, J. Sawiczewski, J. Szaster, L. Spiess, a w okresie powojennym m.in. B. Bobrański, S. Biniecki, Z. Jerzmanowska, J.W. Supniewski i L. Krówczyński.

W Polsce przemysł farmaceutyczny zaczął się rozwijać z pewnym opóźnieniem w stosunku do innych krajów europejskich.; do początku  XX w. produkcja leków koncentrowała się wyłącznie w aptekach; rozwój właściwego przemysłu farmaceutycznego przypada w Polsce dopiero na lata 20. XX w.; pomimo że stan gospodarczy kraju po okresie zaborów nie pozwolił na jego szybki rozwój, to 1939 istniało już ok. 40 zakładów farmaceutycznych (m.in. Klawe, Spiess, Karpiński); po II wojnie świat. produkcję leków przejęło Zjednoczenie Polskiego. Przemysłu Farmaceutycznego  „Polfa”;

Transformacja ustrojowa 1989 i przekształcenia własnościowe (w tym uwłaszczenia – dyrektorzy państwowych zakładów nagle stawali się ich właścicielami) spowodowały prywatyzację większości zakładów wchodzących w skład „Polfy”; znaczną część polskich przedsiębiorstw zakupiły światowe koncerny farmaceutyczne., np. Polfę-Poznań — Glaxo Wellcome (wtedy jeszcze niepozorna brytyjska firma średniej wielkości przed fuzją ze SmithKline Beecham, która nastąpiła w 2000  a obecnie GlaxoSmithKline), Polfę-Kraków — Pliva itd.itd.

Oczywiście, koncerny te przejęły też cały polski rynek medyczny, który miały państwowe zakłady “Polfa”,  rozbudowały te Zakłady a pracownicy w nich zatrudnieni zarabiają powyżej średniej krajowej. Znaczącą ilość swojej produkcji leków i suplementów, eksportują za granicę, osiągając z tego tytułu miliardowe przychody ze sprzedaży. Gdzie i jakie podatki płacą? Informacji może udzielić rzecznik Ministerstwa Finansów.

Niestety, jakiekolwiek Zakłady powstałe po transformacji 1989 z polskim większościowym kapitałem, nie mają takiego przebicia ze swoimi produktami na rynkach światowych (głównie leki generyczne – a więc tańsze zamienniki leków markowych i patentowych na rynki państw byłego RWPG), co wywodzące się firmy z Niemiec, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, USA, Izraela i Francji. To zasługa również, że koncernami farmaceutycznymi zarządzają nieprzypadkowi ludzie, a w większości mający przygotowanie i znajomości w świecie gospodarki i polityki.

Nikt nie kwestionuje, że farmacja i przemysł farmaceutyczny  jest ludzkości potrzebny, ale patrząc jak ostatnie 30 lat jego rozwoju wyglądało, włos się na głowie jeży co będzie dalej. Co rusz wybuchają afery korupcyjne z jego udziałem a że służba zdrowia i jej pracownicy, nie zanosi się że gdziekolwiek i kiedykolwiek będzie uzdrowiona to stan ten, będzie trwać a nawet pogłębiać się. Potrzeba jest działań politycznych i wzajemna współpraca różnych obozów władzy. Czy politycy podołają temu wyzwaniu? Zapewne jak zwykle dla “dobra tzw. ogółu i swojego” tak. Pozostaje pacjentom przymknąć na to wszystko oczy i powiedzieć sobie…”niech się dzieje wola nieba z nią się zawsze zgadzać trzeba..” Tylko na którym świecie będą się znajdować, gdy te oczy już otworzą ?

żródła: Zaklad Historii Nauk Medycznych UMP/worldinfomationplatform/ms