Nadciśnienie - w swoim interesie staraj się je regularnie mierzyć

Ostatnia aktualizacja 28 lipca 2022

Nadciśnienie tętnicze jest jednym z największych zagrożeń dla naszego zdrowia, ale bywa lekceważone, późno rozpoznawane, a często także źle leczone. Wstępuje u około 9 milionów dorosłych Polaków i zagraża dalszym 8 milionom. Może latami nie dawać niepokojących objawów, choć u co czwartego pacjenta zdarzają się bóle głowy.

Długotrwałe działanie podwyższonego ciśnienia krwi na śródbłonek naczyń prowadzi do rozwoju miażdżycy, a co za tym idzie – grozi udarem mózgu lub zawałem serca. Mniej znane powikłania to na przykład niewydolność nerek lub tętniak aorty. Choroby układu krążenia powodują połowę zgonów w naszym kraju (nowotwory – “tylko” 30 procent). Nadciśnienie zwiększa ryzyko śmierci z powodu zawału trzykrotnie, zaś zgonu z powodu udaru mózgu – czterokrotnie.

Najlepiej mieć ciśnienie skurczowe poniżej 120 milimetrów słupa rtęci (Hg), zaś rozkurczowe – mniej niż 80 mmm Hg. Jeżeli nasze wyniki przekraczają wartości 129/ 84 mm Hg, (wysokie prawidłowe ciśnienie krwi), powinniśmy skonsultować się z lekarzem. Powyżej 140 na 90 to już nadciśnienie.

Najprostszą metodą wykrywania podwyższonego ciśnienia jest jego pomiar. Na rynku jest mnóstwo tanich elektronicznych i mechanicznych ciśnieniomierzy. Należy wybierać te z mankietem na ramię, a nie na nadgarstek lub mierzące ciśnienie na palcu. Warto porównać wskazania własnego ciśnieniomierza z pomiarem dokonanym przez lekarza (podczas tej samej wizyty). Jeśli różnica nie przekracza 5 milimetrów Hg, przyrząd można uznać za wiarygodny.

Jeśli lekarz posługuje się ciśnieniomierzem typu nadgarstkowego, świadczy to o jego niekompetencji.

Trudno mówić o przewadze jakiejś grupy leków przeciwko nadciśnieniu, ponieważ w każdej zdarzają się preparaty lepsze i gorszei. W USA leczenie rozpoczyna się od tanich i skutecznych leków diuretycznych (moczopędnych) natomiast w Europie – zwłaszcza w przypadku młodszych pacjentów – preferowane są inhibitory konwertazy.

Warto eliminować ze swojego życia czynniki ryzyka. Odchudzanie i aktywność fizyczna pomagają obniżyć ciśnienie. Trzeba również rzucić palenie i dbać o właściwy poziom cholesterolu. Jedną z najtańszych form profilaktyki zawału serca i udaru mózgu jest przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego (popularnie zwanego aspiryną, choć to zastrzeżona nazwa firmowa). Zaleca się je osobom, dla których ryzyko zgonu związane z chorobami o podłożu miażdżycowym wynosi ponad 5 procent w ciągu najbliższych 10 lat. Lekarz określa ryzyko za pomocą odpowiedniej tabeli uwzględniając wiek, płeć, palenie papierosów, stężenie cholesterolu i skurczowe ciśnienie tętnicze.

W zasadzie wszyscy mężczyźni po 60. i wszystkie kobiety po 65. roku życia powinni przyjmować kwas acetylosalicylowy. Najlepsze są powlekane tabletki w dawce 75-150 miligramów, które rozpuszczają się dopiero w jelitach i mniej drażnią żołądek. Nie należy brać profilaktycznie zwykłych tabletek 500 miligramów (na przykład polopiryny) – tak duża dawka podawana przewlekle może zaszkodzić.

Ciśnienie tętnicze krwi. Ciśnienie wywierane przez krew na ściany tętnic definiowane jest wartościami:

• ciśnienia skurczowego (SRR) – ciśnienie panujące w naczyniach w czasie skurczu serca

• ciśnienia rozkurczowe (RRR) – ciśnienie panujące w naczyniach w czasie rozkurczu serca

Ciśnienie tętnicze u osób zdrowych [mm Hg] optymalne < 120 i <80 prawidłowe 120 -129 i/lub 80-84 wysokie prawidłowe 130-139 i/lub 85-89

Ciśnienie tętnicze krwi

Ciśnienie tętnicze krwi fizjologicznie zmniejsza się w nocy (ang. dipping). Nocny spadek ciśnienia tętniczego o ponad 10% wartości (w porównaniu do wartości ciśnienia w ciągu dnia) definiuje osoby z prawidłowym nocnym spadkiem ciśnienia (ang. dippers) Europejskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego (ESH) i Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne (ESC) 2013. Zjawisko hipotonii ortostatycznej. Obniżenie: ciśnienia skurczowego o co najmniej 20 mm Hg lub ciśnienia rozkurczowego o co najmniej 10 mm Hg w ciągu 3 min od przyjęcia pozycji stojącej. Powiązane jest z gorszym rokowaniem, większą umieralnością oraz częstszym występowaniem incydentów sercowo – naczyniowych.

Aparaty do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi

• sfigmomanometry osłuchowe (walidowane półautomatyczne lub automatyczne)

• sfigmomanometry oscylometryczne (walidowane półautomatyczne lub automatyczne)

• sfigmomanometry rtęciowe (coraz rzadziej stosowane w gabinetach lekarskich w krajach europejskich)

Zasady pomiaru ciśnienia tętniczego krwi;

• pomiar na obu ramionach

• pomiary w różnych pozycjach: – siedzącej – stojącej – leżącej

• pomiary na kończynach dolnych (w przypadku stałej różnicy ciśnienia między kończynami górnymi (> 10 mm Hg), do pomiarów należy wykorzystywać tę kończynę, na której ciśnienie jest wyższe)

• odpowiedniej wielkości i prawidłowo założony mankiet

Metody pomiarów ciśnienia tętniczego krwi stosowane w praktyce

• konwencjonalny (przygodny) – pomiar wykonany przez lekarza lub pielęgniarkę w przychodni lub szpitalu

• samopomiar – pomiar wykonany przez chorego

• 24-godzinne lub 48-godzinne nieinwazyjne monitorowanie ciśnienia tętniczego krwi (Holter)

Domowe pomiary ciśnienia tętniczego krwi do celów diagnostycznych

• pomiary wykonuje się po 5-minutowym odpoczynku w pozycji siedzącej, dwukrotnie w odstępie 1-2 minut

• wartość ciśnienia to średnia z pomiarów począwszy od 2. dnia

• interpretacja wyników powinna być wykonana przez lekarza

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego na podstawie pomiarów w gabinecie lekarskim wartość równa lub przekraczająca:

140 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i/lub co najmniej 90 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego

Nadciśnienie tętnicze

1. Choroba układu krążenia charakteryzująca się stale podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi

2. Złożona choroba sercowo-naczyniowa, a nie jedynie podwyższone wartości ciśnienia tętniczego krwi

Nadciśnienie tętnicze pierwotne

• trwałe podwyższenie ciśnienia tętniczego na skutek rozregulowania prawidłowych mechanizmów homeostatycznych

• nie ma wykrywalnej przyczyny

Nadciśnienie tętnicze wtórne

• utrwalone nadciśnienie spowodowane określonym zaburzeniem innym niż pierwotne

Nadciśnienie tętnicze „białego fartucha”

• podwyższone zwykle w gabinecie lekarskim

Nadciśnienie tętnicze ukryte

• prawidłowe wartości podczas pomiaru w gabinecie lekarskim, a podwyższone poza gabinetem

Powikłania narządowe nadciśnienia tętniczego

• udar mózgu

• choroba niedokrwienna serca

• zwężenie tętnic obwodowych

• uszkodzenie nerek

• uszkodzenia narządu wzroku

Metody leczenia nadciśnienia tętniczego

• Leczenie niefarmakologiczne – zmiana stylu życia prowadząca do istotnego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi u osób z ciśnieniem podwyższonym

• Leczenie farmakologiczne – leki hipotensyjne (podstawowe i inne), wyłącznie ze wskazań lekarza – specjalisty

Podstawowym celem leczenia pacjentów z nadciśnieniem tętniczym jest zmniejszenie śmiertelności oraz ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych

Leczenie niefarmakologiczne

Obejmuje:

• uzyskanie i utrzymanie prawidłowej masy ciała;

• stosowanie diety – najczęściej rekomendowana dieta DASH;

• ograniczenie spożycia alkoholu;

• ograniczenie spożycia soli;

• zaprzestanie palenia;

• zwiększenie aktywności fizycznej.

Zasady diety DASH

Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH)

• Owoce i warzywa, głównie świeże

• Produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu

• Pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, nasiona roślin strączkowych

• Ryby, drób, ograniczone ilości czerwonego mięsa
• Ograniczenie spożycia tłuszczu, cholesterolu,

• Ograniczenie spożycia cukru i słodyczy

• Ograniczenie spożycia soli

Założenia diety DASH

Tłuszcz ogółem: 27-30 %
Nasycone kwasy tłuszczowe: 6 %
Węglowodany: 55 %
Białko: 18 %
Sód: 2300 mg, 1500 mg
Potas : 4700 mg
Wapń: 1250 mg
Magnez: 500 mg
Cholesterol 150 mg
Błonnik 30 g

Sól/sód a nadciśnienie

Sodowrażliwość: definiowana jako spadek ciśnienia krwi o 10 mmHg przy 10% ograniczeniu podaży sodu w diecie

• około 50% osób z nadciśnieniem tętniczym i 25% osób z prawidłowym ciśnieniem jest sodowrażliwych
• sodowrażliwość jest wyższa u osób starszych i osób z pewnych grup etnicznych (Afro-Amerykanie)

• bardziej wrażliwi na sód są chorzy z zespołem metabolicznym i chorobami nerek

Osobom dorosłym zaleca się ograniczenie spożycia soli do 5 g dziennie

Alkohol a nadciśnienie

Zwiększone spożycie alkoholu:

• zwiększa ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych

• zmniejsza skuteczność działania leków hipotensyjnych

Zaleca się całkowitą abstynencję, a jeśli nie jest to możliwe, to ograniczenie spożycia alkoholu do

maksymalnie 20-30 g/dobę (w przeliczeniu na etanol) dla mężczyzn i 10-20 g dla kobiet

Wysiłek fizyczny a nadciśnienie

• Siedzący tryb życia zwiększa ryzyko nadciśnienia

• Regularnie uprawiany długotrwały wysiłek aerobowy bezpiecznie obniża ciśnienie tętnicze

• Wysoka aktywność fizyczna w dzieciństwie redukuje ryzyko nadciśnienia w dorosłym wieku