Ostatnia aktualizacja 28 lipca 2022

Główne obszary działań Transformacji zdrowotnej w Polsce VIII

Opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień

Diagnoza wynikająca z mapy potrzeb zdrowotnych

Udział wydatków na opiekę psychiatryczną w Rzeczpospolitej Polskiej był dotychczas stosunkowo niski i wynosił 3,05% wydatków publicznych przeznaczonych na opiekę psychiatryczną (według planów finansowych na 2019 r.), w porównaniu do średniej w krajach UE (6%).W ostatnich latach wprowadzane są zmiany w funkcjonowaniu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień. W przypadku opieki psychiatrycznej dorosłych, w 2018 r. wprowadzono pilotaż Centrów Zdrowia Psychicznego, które mają zapewnić dostęp do skoordynowanej i kompleksowej opieki udzielanej w środowisku lokalnym. Reforma psychiatrii dzieci i młodzieży, zapoczątkowana w 2019 r., zakłada utworzenie ośrodków leczenia na trzech poziomach referencyjności, z dostępem do opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej I poziomu referencyjnego w każdym powiecie lub grupie powiatów. Aktualnie trwają także prace nad założeniami reformy leczenia uzależnień. Zasięg poszczególnych form leczenia w 2019 r. był zróżnicowany. Jak wynika z analiz, w Rzeczpospolitej Polskiej najwięcej było poradni zdrowia psychicznego, z których korzystali pacjenci zamieszkali na terenie 98% wszystkich gmin w kraju. Liczba oddziałów psychiatrycznych była zdecydowanie mniejsza, jednak zasięg leczenia również obejmował obszar 98% gmin na terenie całego kraju – opieka stacjonarna nie musi znajdować się tak blisko miejsca zamieszkania jak w przypadku pozostałych form leczenia psychiatrycznego. Z oddziałów dziennych korzystali pacjenci zamieszkujący blisko świadczeniodawców udzielających świadczeń w tej formie leczenia, jednak podobnie w przypadku ZLŚ, dostęp do tych form opieki był ograniczony. Z opieki w ramach ZLŚ skorzystało 3% pacjentów opieki psychiatrycznej w kraju, a z oddziałów dziennych psychiatrycznych 2%. Zarówno ZLŚ, jak i oddziały dzienne umożliwiają pacjentom leczenie kompleksowe zapobiegające zaostrzeniom niektórych zaburzeń (np. schizofrenii) i znacznie zmniejszają prawdopodobieństwo hospitalizacji.

Rysunek 19. Lokalizacja poradni zdrowia psychicznego wraz z miejscem zamieszkania pacjentów, którym udzielono w nich świadczeń w 2019 r.

Rysunek 20. Lokalizacja oddziałów szpitalnych wraz z miejscem zamieszkania pacjentów, którym udzielono w nich świadczeń w 2019 r.

Rysunek 21. Lokalizacja oddziałów dziennych wraz z miejscem zamieszkania pacjentów, którym udzielono w nich świadczeń w 2019 r.

Rysunek 22. Lokalizacja zespołów leczenia środowiskowego wraz z miejscem zamieszkania pacjentów, którym udzielono w nich świadczeń w 2019 r.

Źródło: opracowanie MZ na podstawie danych z NFZ oraz GUS

Pacjenci poniżej 18. roku życia często korzystają z form opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień przeznaczonych dla dorosłych (wśród porad udzielonych tym pacjentom w poradniach i ZLŚ w 2019 r., 11% miało miejsce w komórkach dedykowanych dorosłym), a także z opieki zdrowotnej w innych rodzajach świadczeń. Liczba pacjentów z rozpoznaniem głównym zaburzeń psychicznych (ICD-10 w zakresie F00-F99) na oddziałach pediatrycznych (4,1 tys. pacjentów) była równa prawie połowie liczby pacjentów na oddziałach psychiatrycznych dla dzieci. W grupach wiekowych 0-5 lat oraz 6-11 lat więcej pacjentów skorzystało z opieki w ramach świadczeń AOS niż ze świadczeń opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień (biorąc pod uwagę wyłącznie świadczenia z rozpoznaniem głównym zaburzeń psychicznych).W przypadku leczenia psychiatrycznego dzieci i młodzieży w 2019 r. wystąpił bardzo ograniczony dostęp do każdego z rodzajów form opieki. W całym kraju w 2019 r. występowały tylko trzy ZLŚ dla dzieci (w miastach Wrocław, Kraków oraz Żory). W województwie podlaskim nie było ani jednego oddziału szpitalnego. W całej Rzeczpospolitej Polskiej w 2019 r. było 426 psychiatrów dziecięcych (7,7 na 100 tys. ludności w wieku 0-14 lat). Mediana w krajach UE w 2016 r. wyniosła 10 lekarzy ze specjalizacją psychiatria dziecięca na 100 tys. ludności w wieku 0-14 lat. Rekomendowana przez konsultantów krajowych liczba psychiatrów dziecięcych na 100 tys. ludności to 2,0, rzeczywista wartość tego wskaźnika dla Rzeczpospolitej Polskiej wyniosła 1,1.

Najważniejsze potrzeby zdrowotne i wyzwania organizacji systemu opieki zdrowotnej

W przypadku leczenia dorosłych: dysproporcja udzielanych świadczeń w ramach leczenia stacjonarnego w porównaniu z ambulatoryjnym i pośrednim (wyższe koszty finansowania pierwszych wymienionych) oraz utrudniony dostęp do kompleksowości i koordynacji opieki. Wymagane są działania w zakresie rozwoju środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej gwarantującego dobrze skoordynowaną psychiatryczną opiekę zdrowotną blisko miejsca zamieszkania.

W przypadku leczenia dzieci i młodzieży: brak zaspokojenia potrzeb populacyjnych na świadczenia psychiatryczne dla dzieci i młodzieży, utrudniony dostęp do kompleksowości i koordynacji opieki. Potrzeba uwzględnienia w opiece terapii środowiskowej i koordynacji opieki ze środowiskiem szkolnym i rodzinnym.

Niewystarczająca liczba lekarzy psychiatrów w stosunku do zapotrzebowania – utrudniony dostęp do świadczeń, których warunkiem realizacji jest lekarz specjalista w dziedzinie psychiatrii lub lekarz, który posiada specjalizację I stopnia w dziedzinie psychiatrii, lub lekarz w trakcie specjalizacji w dziedzinie psychiatrii.

Działania na poziomie ponadregionalnym

Działanie 2.7.1.

Rozwój podmiotów świadczących skoordynowaną opiekę psychiatryczną w oparciu o założenia modelu środowiskowego (Centra Zdrowia Psychicznego).

Oczekiwane rezultaty działania: Zwiększenie liczby podmiotów świadczących skoordynowaną opiekę psychiatryczną oparciu o założenia modelu środowiskowego.

Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie działania: MZ.

Planowany okres, w którym działanie będzie realizowane: lata 2022-2027.

Szacowane koszty działań: 1 780 mln PLN (miliard siedemset osiemdziesiąt milionów złotych).

Wskaźniki realizacji działania:

Liczba powiatów mających dostęp do podmiotów świadczących skoordynowaną opiekę psychiatryczną w oparciu o założenia modelu środowiskowego i gmin objętych obszarem odpowiedzialności na przestrzeni lat.
Liczba hospitalizacji, w tym długość pobytu pacjenta na oddziale, liczba porad ambulatoryjnych w tym środowiskowych.

Działanie 2.7.2.

Upowszechnienie nowego modelu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, w tym:

1. wzrost liczby ośrodków I poziomu referencyjnego nowego modelu – utworzenie nowych oraz przekształcenie obecnych świadczeniodawców w podmioty II i III poziomu;

1. zwiększenie liczby specjalistów, szczególnie na terenach gmin mniejszych miejscowości;

1. opracowanie standardów organizacyjnych i leczenia.

Oczekiwane rezultaty działania: Wzrost liczby świadczeniodawców udzielających świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju opieka psychiatryczna dla dzieci i młodzieży, a co za tym idzie poprawa dostępu do tego typu świadczeń.

Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie działania: MZ.

Planowany okres, w którym działanie będzie realizowane: lata 2022-2027.

Szacowane koszty działań: Wartości umów na realizację świadczeń psychiatrycznych dedykowanych dzieciom i młodzieży:

2021 r.: 478,4 mln PLN (czterysta siedemdziesiąt osiem milionów czterysta tysięcy złotych);

2022 r.: 555,7 mln PLN (pięćset pięćdziesiąt pięć milionów siedemset tysięcy złotych).

Wskaźniki realizacji działania:

Liczba ośrodków nowego modelu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży (na I, II i III poziomie referencyjności).

Liczba świadczeń w rodzaju opieka psychiatryczna udzielanych dzieciom i młodzieży (w tym liczba świadczeń środowiskowych oraz liczba hospitalizacji, w tym długość pobytu pacjenta na oddziale).