Funkcje skóry
Podstawowe funkcje skóry to:
• izolacja środowiska wewnętrznego od zewnętrznego (czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych) – mechaniczna osłona i obrona organizmu głównie przed drobnoustrojami chorobotwórczymi (ważny składnik odporności nieswoistej),
• udział w wymianie gazowej (tylko kręgowce niższe),
• termoregulacja ustroju,
• udział w gospodarce wodno-elektrolitowej (gruczoły potowe),
• percepcja (odbiór) bodźców ze środowiska zewnętrznego (dotyk, ból, ciepło, zimno) poprzez receptory w skórze i naskórku,
• melanogeneza (melanina chroni organizm przed mutagennym promieniowaniem ultrafioletowym),
• wchłanianie niektórych substancji,
• gospodarka tłuszczowa,
• gospodarka witaminowa (synteza witaminy D3 z 7-dehydrocholesterolu),
• wydzielanie dokrewne i reakcje odpornościowe (skóra zawiera komórki Langerhansa należące do APC).
Skóra jest narządem pokrywającym i osłaniającym ustrój. Ogólna powierzchnia skóry u człowieka wynosi 1,5-2 m², a grubość wynosi 1,5-5 mm. Składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Naskórek składa się głównie z dojrzewających komórek nabłonkowych, nazywanych keratynocytami i tworzy kilka warstw: podstawną, kolczystą, ziarnistą i rogową. Oprócz keratynocytów w naskórku znajdują się również komórki barwnikowe — melanocyty, komórki odpowiedzialne za reakcje immunologiczne – komórki Langerhansa i komórki układu nerwowego — komórki Merkla. W skórze właściwej utworzonej z tkanki łącznej znajdują się włókna kolagenowe i elastyna oraz elementy komórkowe: fibroblasty, mastocyty i komórki krwi oraz naczynia i nerwy. Tkankę podskórną tworzy tkanka tłuszczowa i łączna. W skórze znajdują się przydatki skóry: gruczoły potowe (gruczoły ekrynowe i apokrynowe), gruczoły łojowe, paznokcie i włosy. Skóra spełnia wiele czynności ochronnych: przed zakażeniem bakteriami, grzybami, wirusami, przed czynnikami mechanicznymi, termicznymi, chemicznymi i promieniowaniem świetlnym, oraz zapewnia niezmienne warunki dla środowiska wewnętrznego organizmu (homeostazę). Poza tym skóra spełnia czynność percepcyjną ciepła, bólu, dotyku, ekspresyjną w wyrażaniu stanów emocjonalnych, resorpcyjną oraz bierze udział w magazynowaniu i przemianie materii. Skóra w okolicy otworów naturalnych (usta, nozdrza, odbyt, pochwa itp.) przechodzi w błony śluzowe. U człowieka najcieńsza jest na powiekach, natomiast najgrubsza jest na pięcie[1].
Budowa skóry
• naskórek (epidermis) – warstwa zewnętrzna pełniąca funkcję ochronną i rozrodczą, która posiada barwnik – melaninę, nadającą włosom i skórze barwę; naskórek dzieli się na 4 lub 5 warstw w zależności od grubości. Są to (od zewnątrz):
o warstwa rogowa (łac. stratum corneum), która dzieli się na warstwę zbitą (łac. stratum compactum) i warstwę rogowaciejącą (łac. stratum disjunctum)
o warstwa jasna (łac. stratum lucidum) – tylko w miejscach gdzie skóra jest gruba – na podeszwach stóp, zwłaszcza na piętach i wewnętrznej stronie dłoni
o warstwa ziarnista (łac. stratum granulosum)
o warstwa kolczysta (łac. stratum spinosum)
o warstwa podstawna (łac. stratum basale)
• skóra właściwa (łac. cutis vera) – warstwa środkowa, zawiera receptory, naczynia krwionośne, nerwy oraz gruczoły, np. potowe, a także korzenie włosów, jest to warstwa odżywcza i wspierająca (ma od 1 do 3 mm grubości)
• Pod skórą znajduje się tkanka podskórna (łac. hypodermis, tela subcutanea) – zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej; zawiera komórki tłuszczowe, izoluje przed nagłymi zmianami temperatury.
Przydatki skóry (wytwory naskórka)
Do skóry zalicza się również przydatki skóry (adnexa cutis), powstające z nabłonka tworzącego naskórek:
• łuski (squamae) – gady, ryby (łuski ryb są wytworem skóry właściwej)
• pióra (pennae) – ptaki,
• włosy (pili) (m.in. rzęsy i brwi) – ssaki,
• paznokcie (ungues) – ssaki naczelne,
• pazury (unguiculae),
• rogi (cornua) – niektóre ssaki,
• kopyta (ungulae) – ssaki kopytne.
Receptory w skórze są narządami zmysłów: dotyku, bólu (nocycepcja) i temperatury.
Gruczoły
W skórze właściwej i w warstwie podskórnej występują gruczoły potowe i łojowe, naczynia krwionośne i ciałka zmysłów.
Do przydatków skóry należą też gruczoły (glandulae cutis):
• gruczoły potowe (glandulae sudoriferae) (ssaki),
• gruczoły łojowe (glandulae sebaceae)(ssaki),
• gruczoły sutkowe (glandulae mammariae) (ssaki),
• gruczoły śluzowe (glandulae mucosae) (ryby i płazy),
• gruczoły mlekowe (glandulae lactiferae),
• gruczoły jadowe (gady i płazy),
• gruczoły kuprowe (ptaki).
Unaczynienie skóry
• sieć głęboka – skóra właściwa, tkanka podskórna
• sieć podbrodawkowa – u podstawy brodawek
• sieć powierzchowna
Przy oziębieniu następuje odruchowy skurcz naczyń krwionośnych i mięśni stroszących włosy (musculi arectores pilorum).
Barwa skóry
Barwa skóry zależy głównie od zawartości melaniny. Spośród naczelnych u orangutana melanina występuje zarówno w naskórku i w skórze właściwej. U gibbonów, szympansów i człowieka melanina występuje głównie w naskórku. Jednak tylko u człowieka występuje znaczne zróżnicowanie kolorów skóry, powstałe prawdopodobnie jako adaptacja do różnego natężenia promieniowania ultrafioletowego.
Przypisy
1. Opracowano na podstawie: prof. dr hab. med. Waldemar Placek Wybrane pojęcia z dermatologii “Encyklopedia Badań Medycznych” Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996
2. Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka – Tom IV: Układ nerwowy ośrodkowy. Warszawa: PZWL, 2009
