Transplantacja przeszczepy narządów i tkanek cz.2 Polska

Ostatnia aktualizacja 28 lipca 2022

Transplantacja cz. II

W Polsce w odróżnieniu do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Japonii i Europy Zachodniej problem czasu oczekiwania na przeszczep nie jest tak duży. Nasz kraj był i jest wymieniany jako “dostawca”  tych organów na inne rynki.

Dawstwo i przeszczepianie narządów ratuje życie.  Dawstwo rozpoczyna się od osoby, która odkryła w sobie chęć pomagania innym, rejestruje się w rejestrze dawców, a także przekazuje tę decyzję członkom rodziny i przyjaciołom.
Pod względem chirurgicznym, dawstwo jest procesem dostarczania jednego lub więcej narządów do przeszczepu do innej osoby. Dawca narządów może być osobą żyjącą lub zmarłą.
Transplantacja natomiast jest procesem chirurgicznym polegającym na pobraniu od dawcy narządu i przeszczepieniu go do organizmu biorcy. Dawcą może być osoba zmarła, u której stwierdzono śmierć mózgu, która wyraziła zgodę na pobranie narządów po śmierci oraz osoba żyjąca pod warunkiem, że się na to zgodziła oraz że jej życiu nie będzie groziło z tego tytułu niebezpieczeństwo.
Przeszczepiane narządy to:

1. – twarz
2. – rogówka
3. – serce
4. – płuca
5. – wątroba
6. – trzustka
7. – nerki
8. – kończyny
9. – kości
10. – chrząstki
11. – szpik
12. – skóra

Prawo polskie mówi, że każda zmarła osoba może być uznana za potencjalnego dawcę tkanek i narządów, pod warunkiem, że za życia wyraziła na to zgodę. Lekarz z reguły informuje rodzinę o zamiarze pobrania narządów, pytając czy zmarły za życia nie wyraził sprzeciwu ustnego w obecności świadków, jeśli taka sytuacja nie miała miejsca lekarz nie ma obowiązku prosić rodziny o wyrażenie zgody na pobranie narządów. Natomiast w sytuacji, gdy zmarły pozostawił pisemne oświadczenie woli dotyczące pobierania narządów, wtedy lekarze szanują jego decyzję. Warto za życia pochylić się na tym tematem, jeśli chcemy, aby nasze narządy trafiły po śmierci do przeszczepu podpiszmy własnoręcznie oświadczenie woli i poinformujmy o tym fakcie swoich najbliższych oraz miejmy przy sobie taki dokument. Natomiast, jeśli kategorycznie sprzeciwiamy się pobieraniu narządów po śmierci należy wypełnić formularz sprzeciwu i wysłać go do Centralnego Rejestru Sprzeciwów. Nośmy go przy sobie i poinformujmy także w tym przypadku swoich najbliższych, co pozwoli w przyszłości uniknąć niepotrzebnych wątpliwości.
W Polsce, co roku przeszczepia się ok. 1500 narządów pobranych od ok. 600 dawców zmarłych oraz ok. 50 nerek i 20 fragmentów wątroby pobranych od dawców żywych.
Przeszczepiane są tylko narządy pochodzące od ludzi niedotkniętych chorobami. Nie ma ograniczeń wiekowych, aby zostać dawcą organów. Ważne są badania medyczne, które, wykonuje się dawcy. „Poltransplant” potwierdza, że organy mogą być przeszczepione zarówno od noworodków jak i osób starszych nawet tych powyżej 80 lat. Warunki, które absolutnie przekreślają donację to HIV, aktywny nowotwór i ogólnoustrojowe zakażenie.
Sporą część narządów należy przeszczepić od 6 do 72 godzin po usunięciu ich od dawcy a niektóre jak: rogówka, skóra, kości, zastawki serca mogą być przechowywane i wykorzystane później.
Duża większość ok 90% transplantacji narządów kończy się sukcesem. Jednak pamiętajmy, że tak jak w przypadku każdej innej operacji, przeszczep niesie za sobą ryzyko niepowodzenia – jest to reakcja odrzucania przeszczepu, ze względu na reakcję immunologiczną. Taka sytuacja wymaga stosowania leczenia immunosupresyjnego.

Typy przeszczepów:

• alogeniczny – polega na przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami różnych genetycznie, ale obrębie tego samego gatunku
• autogeniczny – polega na przeniesieniu własnej tkanki lub narządu biorcy z jednego miejsca na drugie np. przeszczep skóry
• izogeniczny – polega na przeniesieniu tkanki między osobnikami identycznymi genetycznie np. pomiędzy bliźniętami jednojajowymi
• ksenogeniczny – przeszczepy międzygatunkowe np. świnia – człowiek

Warunki, jakie muszą być spełnione, aby przeszczep się udał:

• zgodność tkankowa
• właściwy dobór dawcy i biorcy
• odpowiednie leczenie immunosupresyjne
• umiejętność rozpoznania i leczenia procesu odrzucania narządu przez organizm biorcy
• zapobieganie powikłaniom i ich leczenie.

Co to jest przeszczep rodzinny?

• w Polsce prawo umożliwia oddanie nerki albo fragmentu wątroby osobie spokrewnionej
• w przypadku wątroby pobiera się fragment narządu od zdrowej osoby i przeszczepia krewnemu. Takie przeszczepy wykonuje się najczęściej w przypadku małych dzieci, ponieważ dla nich trudno zdobyć narząd pochodzący od zmarłego
• nerkę od żywego dawcy można przeszczepić osobie spokrewnionej genetycznie (tj. rodzeństwo, rodzice, dziadkowie, kuzyni) lub emocjonalnie (tj. małżonkowie, rodzice przybrani, osoby żyjące w konkubinacie, przyjaciele)

Operacje transplantacyjne serca, nerki, wątroby, płuc, szpiku kostnego.

Przeszczep serca – rozpoczyna się od pobrania serca przez odcięcie aorty, żył głównych górnej i dolnej, żył płucnych uchodzących a także prawej i lewej tętnicy płucnej. Później następuje zatrzymanie akcji serca (max czas niedokrwienia nie powinien przekraczać pięciu godzin). Zatrzymanie akcji serca wykonuje się poprzez użycie zimnego płynu kardioplegicznego o temperaturze 4^oC. Wyróżniamy dwa typy przeszczepów serca: ortotopowy i heterotopowy. Po przeszczepie serca stosuje się do końca życia immunosupresję.

Przeszczep nerki – zabieg polegający na chirurgicznym wprowadzeniu do ciała chorego nerki zdrowej, która przejmie funkcję filtracyjną. Przez resztę życia pacjent musi przyjmować leki zapobiegające odrzuceniu przeszczepionej nerki.

Przeszczep wątroby – to skomplikowana i długotrwała operacja. Wątroba dawcy może być przechowywana w tzw. roztworze UW maksymalnie 12 godzin. Po tym czasie następuje przeszczep, który składa się z trzech etapów: hepatektomii, fazy bezwątrobowej, wszczepieniu wątroby dawcy.

Przeszczep płuc – polega na chirurgicznym zastąpieniu chorego płuca lub jego fragmentu zdrowym płucem, które zostało pobrane od dawcy. Choć przeszczep niesie ze sobą pewne ryzyko, jednak przeszczep może znacząco wydłużyć życie osoby cierpiącej na choroby płuc, prowadzące do ich niewydolności.

Przeszczep szpiku kostnego – polega na dożylnym podaniu komórek krwiotwórczych choremu, które następnie wraz z krwią, trafiają do jam szpikowych kości. Zabieg trwa kilkadziesiąt minut. Przeszczep szpiku dzieli się na dwa rodzaje: autologiczne – choremu podaje się jego własny szpik oraz allogeniczne – szpik pochodzi od innej osoby – dawcy rodzinnego lub niespokrewnionego.

Przeszczepienie rogówki – zabieg chirurgiczny, podczas którego uszkodzona lub zniszczona przez chorobę rogówka zostaje zastąpiona przez tkankę rogówki dawcy, która została pobrana od zmarłego dawcy.

Decyzję o wykorzystaniu narządu do przeszczepienia lub jego dyskwalifikacji podejmuje lekarz transplantolog z ośrodka transplantacyjnego.

Do pobierania narządów są uprawnieni:
– lekarze specjaliści w dziedzinie transplantologii klinicznej posiadający specjalizację w następujących podstawowych dziedzinach medycyny: chirurgia ogólna, chirurgia dziecięca, kardiochirurgia, torakochirurgia, urologia – samodzielnie

– lekarze specjaliści w następujących dziedzinach medycyny: chirurgia ogólna, chirurgia dziecięca, kardiochirurgia, torakochirurgia, urologia – samodzielnie

– lekarze specjalizujący się w chirurgii (ogólnej, chirurgii dziecięcej, kardiochirurgii, torakochirurgii, urologii) – po upoważnieniu i po nadzorem chirurga transplantologa.

Do przeszczepiania narządów są uprawnieni:
– lekarze specjaliści w dziedzinie transplantologii klinicznej posiadający specjalizację w następujących podstawowych dziedzinach medycyny: chirurgia ogólna, chirurgia dziecięca, kardiochirurgia, torakochirurgia, urologia – samodzielnie

– lekarze specjaliści i specjalizujący się w chirurgii (ogólnej, chirurgii dziecięcej, kardiochirurgii, torakochirurgii, urologii) – po upoważnieniu i po nadzorem chirurga transplantologa.

Podstawowym problemem, z jakim boryka się współczesna transplantologia, jest zbyt mała ilość narządów do przeszczepienia w stosunku do bieżących potrzeb.

Transplantologia a etyka i religia

Transplantologię uważa się za dział medycyny, który daje komuś życie poprzez dzielenie się swoim ciałem. Jest wielu zwolenników, jak i przeciwników tego stwierdzenia. Wiele przesłanek duchowych i etycznych jednym pozwala się z tym zgodzić a innym nie. Transplantacja narządów budzi jednak wiele wątpliwości moralnych. Poznajmy stanowiska różnych religii wyznawanych w Polsce jak również na świecie.

Chrześcijaństwo jako religia, która broni życia zgadza się z ideą transplantologii pod warunkiem, że nie poświęcamy jednego życia w celu ratowania drugiego.

Kościół anglikański, zgadza się z tym poglądem i mówi o transplantologii, jako akcie altruizmu i apeluje by nie zapominać o szacunku dla ciała ludzkiego.

Świadkowie Jehowy, po długiej akceptacji transplantologii dopuszczają przeszczepienie organów, pod warunkiem pozbawienia ich całkowicie krwi, gdyż w dalszym ciągu nie akceptują przetaczania krwi.

Protestanci natomiast nie wypowiadają się jednoznacznie w tej kwestii, jednak posługują się słowem z Nowego Testamentu: „Dawajcie, a będzie Wam dane”.

Dla metodystów dawstwo jest aktem bezwarunkowej miłości do drugiego człowieka. Jeśli chodzi o adwentystów, to nie zabrali stanowiska w kwestii transplantologii.

Babtyści uważają, że każdy powinien kierować się własnym sumieniem w kwestii dawstwa.

Luteranie uważają, że bycie dawcą jest ostatnią posługą dla drugiego człowieka i w ten sposób wykonują nakaz pomagania bliźniemu.

Wyznawcy prawosławia uważają, że jest to dar życia o ile jest aktem bezinteresownej miłości do bliźniego. Negują uznawanie czyjegoś życia za bardziej wartościowe.

W judaizmie jest pełna akceptacja przeszczepiania narządów pod warunkiem, że nie naraża się jednego życia, aby ratować drugie.

Wyznawcy islamu dzielą się na sunnitów i szyitów. Sunnici są bardziej liberalni i dopuszczają możliwość przeszczepu organów, pod warunkiem, że zostanie zachowana godność muzułmanina oraz, że przeszczep będzie jedynym sposobem na ratowanie życia. Natomiast radykalni szyici zakazują pobierania organów od osób zmarłych, jedynie w przypadku, gdy może to uratować życie innego muzułmanina godzą się na to. Pod warunkiem, że zmarły za życia i jego rodzina wyrazili na to zgodę.

Podstawą buddyzmu jest altruizm i współczucie. Te dwie cechy nakazują akceptację transplantacji, jako daru miłosierdzia i aktu współczucia, pozostawiając jednak decyzję osobie, która ma być dawcą. Buddyści popierają noszenie przy sobie oświadczenia woli, a konsultacja z rodziną zmarłego ma wyłącznie na celu sprawdzenie jego woli w sytuacji, gdy nie posiadał przy sobie dokumentu wyrażającego jego stanowisko. Warto wspomnieć, że narządy można pobrać dopiero po opuszczeniu duszy przez ciało, co, zgodnie z buddyzmem, następuje po trzech dniach od śmierci klinicznej.

Hinduizm jest religią, która dopuszcza przeszczep, aby ratować drugiego człowieka.
Romowie natomiast sprzeciwiają się pobieraniu narządów od zmarłego, gdyż uważają, że dusza człowieka postaje w ciele przez rok.

Szintoizm kategorycznie zabrania przeszczepiania narządów, bowiem uważa, że ciało po śmierci jest nieczyste i niebezpieczne oraz porusza aspekt metafizyczny, który mówi o tym, iż przeszczep może być skutkiem przerwania więzi między zmarłymi a żywymi członkami rodziny.

W przypadku agnostyków, kwestia przeszczepu jest pozostawiona indywidualnej decyzji każdego człowieka.

Jak widzimy każda religia rządzi się swoimi prawami jednak śmiało można stwierdzić, że dla wielu z nich transplantacja jest darem życia a co za tym idzie akceptowaną metodą ratowania życia człowieka. Pamiętajmy, że przeszczep narządów jest zgodny z prawem moralnym, jeśli dawca wyraża zgodę i nie grozi mu zbyt duże niebezpieczeństwo i ryzyko a oddanie narządów po śmierci może mieć miejsce tylko wtedy, gdy została stwierdzona śmierć dawcy.

Przeszczep narządów jest w opinii społecznej jest dość wrażliwą metodą leczenia i dlatego medycynie transplantacyjnej są niezbędne precyzyjne regulacje prawne, dobra organizacja, przejrzystość i rzetelność działania oraz właściwe systemy, jakości i bezpieczeństwa. Spełnione powyższe wymogi świadczą o sprawności i solidności systemu transplantacyjnego. Polska te warunki spełnia i jest w gronie 6 państw europejskich o największej aktywności w dziedzinie medycyny transplantacyjnej (obok Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch).

Transplantacja – akty prawne: 

1. Ustawa Transplantacyjna (tekst jednolity)
2. Ustawa o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu
3. Dyrektywa Komisji 2004/23/WE w sprawie ustalenia norm, jakości i bezpiecznego oddawania, pobierania, testowania, przetwarzania, konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek ludzkich
4. Dyrektywa Komisji 2006/17/WE wprowadzająca w życie dyrektywę 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do niektórych wymagań technicznych dotyczących dawstwa, pobierania i badania tkanek i komórek ludzkich
5. Dyrektywa Komisji 2006/86/WE wykonująca dyrektywę 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie wymagań dotyczących możliwości śledzenia, powiadamiania o poważnych i niepożądanych reakcjach i zdarzeniach oraz niektórych wymagań technicznych dotyczących kodowania, przetwarzania, konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek ludzkich
6. Dyrektywa 2010/53/UE w sprawie norm, jakości i bezpieczeństwa narządów ludzkich przeznaczonych do przeszczepienia
7. Dyrektywa Komisji 2012/25/UE ustanawiająca procedury przekazywania informacji w związku z wymianą między państwami członkowskimi narządów ludzkich przeznaczonych do przeszczepienia
8. Rozporządzenie w sprawie Centralnego Rejestru Sprzeciwów
9. Rozporządzenie w sprawie uzyskania informacji od prokuratora lub stanowiska sądu
10. Obwieszczenie w sprawie stwierdzania ustania czynności mózgu
11. Obwieszczenie w sprawie stwierdzenia nieodwracalnego zatrzymania krążenia
12. Rozporządzenie w sprawie kandydata na dawcę
13. Rozporządzenie w sprawie rodzaju i zakresu badań żywych dawców
14. Rozporządzenie w sprawie centralnego rejestru niespokrewnionych dawców szpiku i krwi pępowinowej
15. Rozporządzenie w sprawie ośrodków dawców szpiku
16. Rozporządzenie w sprawie ośrodków kwalifikujących do przeszczepienia
17. Rozporządzenie w sprawie krajowej listy osób oczekujących
18. Rozporządzenie w sprawie Krajowego Rejestru Przeszczepień
19. Rozporządzenie w sprawie odznak
20. Rozporządzenie w sprawie wymagań dla pracowników banków tkanek
21. Rozporządzenie w sprawie wymagań dla banków tkanek i komórek
22. Rozporządzenie w sprawie system zapewnienia, jakości w bankach tkanek
23. Rozporządzenie w sprawie warunków pobierania, przechowywania i przeszczepiania
24. Rozporządzenie w sprawie wywozu i przywozu komórek, tkanek i narządów
25. Rozporządzenie w sprawie niepowtarzalnego oznakowania i monitorowania komórek, tkanek i narządów
26. Zarządzenie Ministra Zdrowia zmieniające zarządzenie w sprawie Centrum Organizacyjno–Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji „Poltransplant”
27. Zarządzenie Ministra Zdrowia w sprawie Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek
28. Rozporządzenie w sprawie szkoleń osób, których czynności bezpośrednio wpływają, na jakość komórek, tkanek lub narządów, a także bezpieczeństwo dawców i biorców
29. Rozporządzenie w sprawie nadania statutu Krajowej Radzie Transplantacyjnej
30. Rozporządzenie w sprawie trybu przeprowadzania kontroli w jednostkach
31. Rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu ustalania kosztów tekst jednolity (2014)
32. Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny: Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie

Aby sprawnie i rzetelnie monitorować jakość i bezpieczeństwo procedur transplantacyjnych wyłoniono instytucje, które nadzorują cały mechanizm:

– Ministerstwo Zdrowia

– Krajowe Centrum Bankowania Tkanek i komórek

– Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji – Poltransplant

Utworzone także rejestry takie jak: Centralny Rejestr Sprzeciwów, krajowa lista osób oczekujących na przeszczepienie, rejestr przeszczepień i rejestr żywych dawców.
Pobieranie narządów od zmarłych celem przeszczepienia jest moralnym i prawnym obowiązkiem współczesnego szpitala. Prawnie każdy szpital w Polsce ma obowiązek zgłaszania możliwości pobrania narządów do przeszczepienia. Od 2010 r. Poltransplant buduje sieć szpitalnych koordynatorów pobierania narządów, poprzez zatrudnianie koordynatorów w szpitalach z potencjałem dawstwa.
Proces pozyskiwania narządów do przeszczepienia od zmarłego dawcy składa się z kilku etapów:

1. identyfikacja potencjalnego dawcy;
2. kwalifikacja dawcy i narządów do pobrania;
3. rozpoznanie śmierci mózgu;
4. autoryzacja pobrania (w tym rozmowa z rodziną potencjalnego dawcy nt. pobrania narządów);
5. opieka nad zmarłym dawcą narządów;
6. koordynacja pobrania narządów;
7. pobranie narządów.

W dziedzinie transplantologii organy doradcze i wykonawcze to:

1. Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant to powołana w 1996 r. przez Ministra Zdrowia jednostka budżetowa odpowiedzialna za organizację, koordynację i nadzór nad programem pobierania i przeszczepiania narządów w Polsce. W 2001 r. do zadań Poltransplantu włączono budowę, rozwój i prowadzenie Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej. Poltransplant działa zgodnie ze Statutem zamieszczonym w Zarządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lipca 2010
2. Krajowa Rada Transplantacyjna. Jest organem doradczym, opiniodawczy i kształtującym podstawowe kierunki działania medycyny transplantacyjnej w Polsce, powoływanym przez Ministra Zdrowia spośród ekspertów medycyny transplantacyjnej, prawa, socjologii, psychologii, przedstawicieli Kościoła, etyków. Składa się z siedmiu zespołów tematycznych, które realizują podstawowe zadania Rady:
3. Komisja etyczna
4. Zespół ds. opinii prawnych i regulacji międzynarodowych
5. Zespół ds. kontroli i pozwoleń
6. Zespół ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narządów oraz oceny jakości świadczeń w transplantologii
7. Zespół ds. przeszczepiania komórek krwiotwórczych
8. Zespół ds. przeszczepów tkankowych
9. Zespół ds. Programu Wieloletniego na lata 2011-2020 pn. Narodowy Program Rozwoju Medycyny

II. Do wniosku należy dołączyć:

Ponadto, do wniosku należy dołączyć zaświadczenie o wpisie do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą oraz aktualny odpis z Krajowego Rejestru Sądowego.

Podstawa prawna:

(gov)

Życie po przeszczepie

Osoby po przeszczepieniu narządów żyją średnio do 20-30 lat po zabiegu. Dzięki transplantacji dostają szansę na powrót do zdrowia i aktywnego życia, co wiąże się również z powrotem do życia zawodowego. Często transplantacja powoduje zmiany w osobowości. Jest to jednak zjawisko naturalne, gdyż każda ważna sytuacja życiowa, także przeszczep może zmienić nasz sposób reagowania. Warto widzieć pozytywną stronę tego zjawiska, gdyż możemy odkryć w sobie nieznane wcześniej umiejętności, zdolności, cechy. Często osoby po przeszczepie zauważają w sobie pewne zmiany osobowościowe, inne reakcje na różne sytuacje życiowe a nawet zupełnie inaczej zaczynają postrzegać życie. U niektórych występuje zwiększona wrażliwość emocjonalna, a u innych większy dystans do różnych spraw. Takie osoby często przewartościowują swoje życie, odkrywają je na nowo, zaczynają spędzać czas zupełnie inaczej niż przed przeszczepem, bardziej doceniają życie i cieszą się codziennym dniem.

Rozwój transplantologii

Transplantacja wzbudza wiele wątpliwości i kontrowersji i często jest nieakceptowana przez społeczeństwo. Mimo wysiłku wkładanego przez polskie środowisko transplantacyjne, to zbyt mała wiedza społeczeństwa i zbyt niski poziom świadomości w kwestii przeszczepiania narządów sprawia, że w Polsce jest to poważną barierą w rozwoju transplantacji. W Polsce wciąż jest zbyt mało donacji i daleko nam do takich krajów jak Wielka Brytania, Niemcy, Hiszpania czy Austria. Jednak poprzez edukację społeczeństwa, środowisk medycznych i wszystkich, którzy mają wpływ na wzrost zgłoszeń potencjalnych dawców narządów, wspólnie możemy znacznie zredukować przeszkody, które są problemem w rozwoju transplantacji narządów w Polsce a co za tym idzie znacznie więcej uratować chorych osób, które czekają na drugie życie.
Transplantologia może uratować wiele osób i wielu dać nadzieję, jednak na drodze do osiągnięcia tego celu bardzo często stają powikłania, m.in. odrzucenie przeszczepu. Jednak postępy w medycynie, a szczególnie w immunologii, pozwoliły na wprowadzenie nowych narzędzi diagnostycznych, środków immunosupresyjnych, jak również nowatorskich rozwiązań, które umożliwiają prognozowanie przyjęcia lub odrzucenia przeszczepu przez organizm biorcy.
Rozwój transplantologii nie byłby możliwy bez rozwoju leków immunosupresyjnych. Organizm biorcy traktuje przeszczepiony organ, jako obcy a jego układ odpornościowy atakuje przeszczep i wtedy pojawia się konieczność zażywania leków immunosupresyjnych, które zmniejszają aktywność układu odpornościowego organizmu biorcy a tym samym zapobiegają odrzuceniu przeszczepionego narządu. Transplantologia to przyszłość medycyny.