Wakacyjne opalanie i filtr przeciwsłoneczny UV jako środek antykoncepcyjny

Ostatnia aktualizacja 28 lipca 2022

Industrializacja i rozwój technologii ułatwiają nam życie, ale mają też negatywny wpływ na nasze zdrowie. Szczególnie zdrowie reprodukcyjne jest tym układem, na który współczesne warunki życia i czynniki środowiskowe wywierają największy wpływ.

W ostatnich latach wykazano, że wiele substancji chemicznych zanieczyszczających środowisko ma zdolność zakłócania funkcjonowania hormonów w organizmie, które zostały sklasyfikowane jako substancje chemiczne zaburzające gospodarkę hormonalną (EDC – endocrine-disrupting chemicals).

Agencja Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych (EPA) definiuje EDC jako “egzogenną substancję chemiczną lub mieszaninę, która zmienia strukturę lub funkcję układu endokrynnego i powoduje niekorzystne skutki na poziomie organizmu, jego potomstwa, populacji lub (sub)populacji”.

EDC są bardzo różnorodne i można je podzielić na trzy grupy:

1. Środki farmaceutyczne (np. dietylostilbestrol, etynyloestradiol, naproksen, acetaminofen),

2. Hormony naturalne i syntetyczne (np. fitoestrogeny, kwasy 3-omegafatowe; syntetyczne, np. doustne środki antykoncepcyjne).

3. Środowiskowe EDCs – (np. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, polibromowane etery difenylowe, metale ciężkie, pestycydy, detergenty, plastyfikatory, rozpuszczalniki, dioksyny i kosmetyki).

EDCs są zdecydowanie głównym przedmiotem zainteresowania ze względu na ich powszechne stosowanie.

Narażenie ludzi na działanie tych substancji chemicznych odbywa się głównie przez spożycie skażonej wody i żywności (np. mięsa, ryb, produktów mlecznych i warzyw), przez drogi oddechowe i skórę. Substancje te łatwo przedostają się do środowiska, np. poprzez wypłukiwanie do gleby i wody. Niektóre EDC (takie jak niektóre pestycydy chloroorganiczne, polichlorowane bifenyle, bifenol-A, ftalany, metale ciężkie) są znane jako trwałe zanieczyszczenia organiczne ze względu na ich wysoką lipofilność. Substancje te przedostają się do krążenia ogólnoustrojowego, mogą być metabolizowane do związków bardziej toksycznych niż macierzyste substancje chemiczne i są potencjalnie eliminowane takimi drogami, jak mocz, nasienie i mleko matki.

EDCs obejmują różne grupy chemikaliów, takie jak trwałe zanieczyszczenia organiczne, związki przemysłowe, produkty dla dzieci (zawierające ołów, ftalany, kadm), materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością (np, bisfenol A, ftalany, wyściółki puszek lub plastikowych butelek zawierające fenol), pestycydy, substancje chemiczne szeroko stosowane w kosmetykach, takie jak ftalany, składniki filtrów ultrafioletowych (UV) i parabeny, a także kilka metali ciężkich, polibromowane etery difenylowe, które są środkami zmniejszającymi palność stosowanymi w rolnictwie, oraz wiele produktów domowych i przemysłowych.

Większość EDCs może potencjalnie znacząco wpływać na rozwój układu rozrodczego człowieka, zależnego od hormonów steroidowych. EDCs mogą zakłócać prawidłowe wydzielanie, syntezę, produkcję, metabolizm, transport lub działanie hormonów.

EDC mogą zmieniać procesy komórkowe za pomocą różnych mechanizmów, wiążąc się z receptorami jądrowymi hormonów steroidowych i aktywując szlaki genomowe i niegenomowe, aktywując kanały jonowe, indukując cytokiny i chemokiny prozapalne, promując stres oksydacyjny oraz zmieniając proliferację i różnicowanie komórek. EDC mogą zawierać dużą liczbę cząsteczek zdolnych do wywoływania efektów estrogennych lub antyandrogennych. Mogą one naśladować hormony płciowe estrogeny lub androgeny albo blokować aktywność estrogenów lub androgenów. (tj. mogą być antyestrogenami lub antyandrogenami).

EDC mogą pośrednio wywoływać odpowiedź estrogenową poprzez szereg różnych mechanizmów, takich jak zwiększanie syntezy estrogenów (np. proliferatory peroksysomów indukują aktywność aromatazy, zwiększając w ten sposób stężenie krążącego estradiolu), ułatwianie wiązania receptorów estrogenowych lub zmiana stosunku estrogenów. Estrogeny to grupa związków chemicznych o podobnej budowie, odpowiedzialnych głównie za reprodukcję u kobiet, ale istnienie estrogenów u mężczyzn jest znane od ponad 90 lat. Jednak nasza wiedza na temat ogólnej roli estrogenów w męskich narządach rozrodczych i niereprodukcyjnych jest zdecydowanie mniejsza niż u kobiet. Ponadto ostatnio wykazano, że ekspozycja na egzogenne estrogeny, zwłaszcza w okresie rozwoju, ma szkodliwy wpływ na męski układ rozrodczy u mężczyzn.

Estrogeny są wytwarzane głównie przez jajniki, ale także przez nadnercza i tkankę tłuszczową. Estradiol jest najsilniejszym przedstawicielem klasy hormonów steroidowych produkowanych głównie przez jajniki. Na przykład u obu płci androgeny, poprzez aromatazę, powodują powstawanie estrogenów, a więc razem odgrywają istotną rolę w homoeostazie. Ponadto EDCs mogą wywierać działanie antyestrogenne, uniemożliwiając endogennym estrogenom oddziaływanie z ich receptorami, a tym samym hamując ich działanie. Ogólnie rzecz biorąc, związki estrogenne sprzyjają rozwojowi żeńskich cech płciowych; antyestrogeny hamują rozwój cech żeńskich, ale niekoniecznie męskich.

Powszechnie wiadomo, że substancje chemiczne zakłócające szlaki hormonalne mogą mieć poważny wpływ na zaburzenia rozrodczości u ludzi, takie jak niepłodność, endometrioza, rak piersi, rak jąder, słaba jakość i/lub funkcja plemników.

Rosnąca liczba dowodów naukowych wskazuje, że zdrowie reprodukcyjne, a ostatecznie zdolność reprodukcyjna, jest zagrożone na całym świecie. Niestety, stosunkowo niewiele badań dotyczyło wpływu narażenia środowiskowego na funkcje rozrodcze człowieka.

Odnotowano, że liczba rodzin zgłaszających się do klinik leczenia niepłodności w celu uzyskania dziecka za pomocą technik wspomaganego rozrodu znacznie wzrosła w ostatnich latach. Niepłodność jest definiowana jako “choroba charakteryzująca się niemożnością uzyskania ciąży klinicznej po 12 miesiącach regularnych stosunków płciowych bez zabezpieczenia”. Dotyka ona 10-15% wszystkich par i różni się w zależności od kraju i regionu geograficznego. Niepłodność idiopatyczna stanowi około 44% przypadków niepłodności męskiej i jest najczęstszym rozpoznaniem indywidualnym.

W niniejszym artykule przeczytasz o szkodliwym wpływie narażenia na EDCs na męską i żeńską niepłodność, przedstawiając przegląd badań eksperymentalnych na ludziach oraz badania epidemiologiczne z udziałem ludzi. Skupimy się na związku pomiędzy substancjami zaburzającymi gospodarkę hormonalną a niepłodnością kobiet. W szczególności omówione zostaną powszechnie stosowane kosmetyki z filtrami UV.

Fotony świetlne napromieniowujące Ziemię składają się w 56% z fotonów światła podczerwonego (długość fali 780-5000 nm) i w 39% ze światła widzialnego (400-780 nm). Promieniowanie ultrafioletowe (UVR) stanowi 5% fotonów światła napromieniowującego Ziemię. Promieniowanie UVR docierające do powierzchni Ziemi to UVB i UVA. Udział UVB (290-320 nm) wynosi około 5%, a UVA (320-400 nm) około 95%. UVC (100-280 nm) są całkowicie pochłaniane przez ozon atmosferyczny. Słońce jest głównym źródłem UVR, ale w ostatnich dziesięcioleciach opracowano również sztuczne źródła UVR. Skóra jest organem najbardziej narażonym na działanie promieniowania słonecznego w środowisku. Interakcja pomiędzy UVR a skórą obejmuje zmiany mutagenne, jak również pośrednie efekty genotoksyczne, w których pośredniczy stres oksydacyjny. Wiadomo, że UVR może uszkadzać wiele cząsteczek i struktur skóry, w tym DNA. UVR może modyfikować puryny lub pirymidyny, może zaburzać połączenia między genami, a nawet usuwać części genomu. Wszystkie te uszkodzenia są zwykle odwracalne, dzięki mechanizmom naprawy DNA. Niestety, czasami mechanizmy naprawcze zawodzą i może dojść do niezdolności do dalszego odczytu i transkrypcji, co prowadzi do śmierci komórki lub nieprawidłowego zachowania, takiego jak hiperproliferacja lub transformacja złośliwa.

W USA filtry przeciwsłoneczne są klasyfikowane jako produkt OTC (bez recepty). W krajach Unii Europejskiej (UE) jest wymieniony jako kosmetyk, a jego produkcja musi być zgodna z rozporządzeniem WE 1223/2009 Parlamentu Europejskiego w sprawie produktów kosmetycznych. Jeśli chodzi o oznaczanie SPF, ISO 2444:2010 jest obecnie uważana za metodę referencyjną; metoda ta obejmuje procedurę in vivo przeprowadzaną na ludzkich ochotnikach. Ze względu na problemy etyczne, oznaczanie UVAPF in vivo według ISO 24442:2011 zostało zastąpione metodą in vitro ISO 24443:2012.

Niepłodność męska

Psychologiczne, społeczne i ekonomiczne konsekwencje zmniejszonej zdolności mężczyzn do posiadania dzieci są często poważne i rozciągają się nie tylko na poszczególne osoby, ale także na całe rodziny i społeczeństwo. Temat spadku płodności mężczyzn nie jest już kontrowersyjny, ponieważ w wielu badaniach przeprowadzonych w ciągu ostatnich kilku lat wykazano obniżenie jakości nasienia.

EDCs wpływają na dojrzewanie, funkcję i żywotność plemników, działając bezpośrednio na plemniki lub zmieniając funkcję najądrza, a także zdolność plemników do zapłodnienia komórki jajowej.

U normalnych mężczyzn liczba plemników jest zbliżona do tej, która jest normalnie wymagana do uzyskania płodności. Podczas gdy ostre narażenie może powodować znaczące zmiany w spermatogenezie, wydaje się, że do upośledzenia spermatogenezy dochodzi w przypadku przewlekłego narażenia na EDC w niskich dawkach.

Dlatego nawet niewielki spadek dziennej produkcji plemników może być przyczyną niepłodności.

Parametry nasienia służą do pomiaru jakości spermy i są bardzo ważne, ponieważ mogą być wykorzystane do przewidywania męskiej niepłodności. Jednak z wielu powodów nasienie może być najmniej poznanym płynem ustrojowym, jeśli chodzi o rozkład jego prawidłowych wartości w populacji ogólnej. Ponieważ uzyskanie płynu nasiennego jest trudne, mężczyźni nie są włączani do badań, dlatego też nie można przeprowadzić wielu badań mających na celu wykazanie zależności między jakością nasienia a zawartością substancji chemicznych.

Około 15% par na świecie jest niepłodnych, a połowa z nich jest spowodowana czynnikiem męskim. Niepłodność męska jest uważana za pierwotną przyczynę niepłodności u 20% par i za czynnik sprzyjający w 30-40% przypadków. Niepłodność jest spowodowana zmianami w osi podwzgórze-przysadka-gonada (HPG) lub bezpośrednim wpływem na plemniki i inne parametry nasienia. Mężczyźni z parametrami nasienia poniżej wartości określonych przez WHO są uznawani za niepłodnych z powodu czynnika męskiego. Najważniejsze z nich to niska koncentracja plemników (oligospermia), słaba ruchliwość plemników (astenospermia) i nieprawidłowa morfologia plemników (teratospermia). Inne czynniki w mniejszym stopniu związane z niepłodnością to objętość nasienia i inne markery nasienia.

W dużym przeglądzie międzynarodowych badań stwierdzono, że średnia liczba plemników u mężczyzn zmniejszyła się z 113 mln/mL do 66 mln/mL, a w ciągu 50 lat (1940-1990) na świecie wystąpiły istotne nieprawidłowości w morfologii/ruchliwości plemników.

Na funkcje plemników wpływają reaktywne formy tlenu (ROS) wytwarzane podczas metabolizmu tych substancji chemicznych, co jest kolejnym możliwym skutkiem niepłodności wywołanej przez EDCs. Stres oksydacyjny odgrywa ważną rolę w mechanizmie niepłodności męskiej. Stres oksydacyjny to równowaga między wytwarzaniem ROS a naturalną obroną antyoksydacyjną nasienia. Zwiększony poziom ROS może być spowodowany wieloma czynnikami, takimi jak zanieczyszczenia środowiska i czynniki związane ze stylem życia.

Działanie EDC w jądrach jest wywoływane głównie przez jądrowe receptory estrogenowe (ESR1 i ESR2) wyrażane przez komórki Sertoliego i komórki zarodkowe. Komórki te wydzielają hormony maskulinizujące, które regulują produkcję plemników,. Ponieważ hormony ściśle kontrolują męski układ rozrodczy, antyandrogeny lub EDCs, które naśladują estrogeny, mogą zakłócać spermatogenezę i mieć głęboki wpływ na zdrową produkcję plemników. Mężczyźni narażeni na działanie estrogennych EDCs mogą zmniejszyć płodność i rozwinąć żeńskie drugorzędowe cechy płciowe, takie jak ginekomastia.

Omawiane są różne mechanizmy działania związane z efektami hormonalnymi pestycydów, ale najczęściej wymienia się interakcję z rozpoznawaniem i wiązaniem receptorów hormonów rozrodczych. Większość EDCs to substancje o działaniu estrogennym/antyjandrogennym, które działają poprzez zakłócanie pracy receptorów estrogenowych (ER) lub receptorów androgenowych (AR), powszechnie występujących w męskich tkankach układu rozrodczego. W ostatnich latach skupiono się na estrogennym działaniu EDCs i stwierdzono, że wiele substancji to “estrogeny środowiskowe”. Uważa się, że zwiększona ekspozycja na estrogeny nie tylko powoduje prenatalne uszkodzenie jąder, ale może również przyczyniać się do poporodowego zahamowania funkcji jąder i spermatogenezy. Estrogeny środowiskowe wpływają na rozwój płodu poprzez hamowanie rozwoju komórek Sertoliego, które decydują o zdolności wytwarzania plemników przez całe życie. Estrogeny te mogą również hamować enzymy w syntezie testosteronu i bezpośrednio wpływać na produkcję testosteronu.

Kosmetyki (filtry UV)

Kosmetyki obejmują wszystkie substancje niefarmaceutyczne spożywane lub stosowane w celu poprawy zdrowia, higieny lub wyglądu osobistego. Produkty te zawierają wiele składników, takich jak ftalany, parabeny, filtry UV, piżma, środki przeciwdrobnoustrojowe, formaldehyd, które są wykorzystywane do różnych celów. Ponadto wiele produktów kosmetycznych zawiera jako składnik lub zanieczyszczenie metale ciężkie, takie jak ołów, kadm, antymon, chrom, arsen, rtęć, nikiel.

Główną drogą narażenia jest skóra i drogi oddechowe. Głównym punktem końcowym narażenia jest zaburzenie endokrynologiczne. Wynika to z faktu, że wiele substancji zawartych w kosmetykach i filtrach UV ma właściwości endokrynnie czynne, które bezpośrednio uszkadzają tkankę jąder. Ostatnio Peterson i wsp. zbadali ekspozycję na kosmetyki i związek z miarami jakości nasienia u młodych duńskich mężczyzn. Pomimo powszechnego stosowania wielu produktów, stwierdzili oni niewielki związek z jakością nasienia.

Filtry UV są stosowane nie tylko w produktach kosmetycznych, takich jak balsamy do skóry, kremy pielęgnacyjne, szminki i lakiery do włosów, ale także jako dodatki do tworzyw sztucznych, farb drukarskich, szamponów, perfum i innych produktów.

Chociaż filtry UV są stosowane na powierzchni ciała, istnieją informacje, że są one wchłaniane, metabolizowane, bioakumulowane i/lub wydalane ze skóry.

W literaturze nie ma zbyt wielu informacji na temat metabolizmu filtrów UV u ludzi.

Filtry UV są nowymi zanieczyszczeniami środowiska, które potencjalnie mogą mieć wpływ na dużą część populacji. Narażenie mężczyzn na te substancje wynika prawdopodobnie z kontaktu z produktami zawierającymi te chemikalia. W rzeczywistości badania in vitro i in vivo na różnych gatunkach ssaków wykazały, że niektóre z tych filtrów UV wykazują aktywność hormonalną i są w stanie oddziaływać na estrogeny, androgeny i sygnalizację tarczycową.

Jednak badania epidemiologiczne dotyczące związku między zaburzającym gospodarkę hormonalną działaniem organicznych filtrów UV a niepłodnością są bardzo ograniczone. Dlatego konieczne jest przeprowadzenie większej liczby badań w celu określenia ryzyka zdrowotnego związanego z tymi substancjami.

Frederiksen i wsp. badali stopień narażenia ludzkich plemników na działanie filtrów UV u duńskich mężczyzn. Stwierdzili oni, że prawie połowa mężczyzn miała mierzalne stężenia w płynie nasiennym przynajmniej jednego z wybranych filtrów UV.

W ostatnich badaniach oceniono mechanizm działania filtrów UV na plemniki. Niektóre procesy zachodzące w plemnikach zależą od kanałów jonowych wapnia otwartych w błonie komórkowej. Kanał jonowy CatSper, który ulega specyficznej ekspresji w plemnikach, kontroluje wewnątrzkomórkowe stężenie Ca2+ i ruchliwość plemników. Aktywacja CatSper pośredniczy we wzroście wewnątrzkomórkowego stężenia Ca2+ w ogonie plemnika. Stwierdzono, że obecność nieaktywnego białka CatSper u samców myszy powoduje niepłodność.

Schiffer i wsp. badali wpływ 96 różnych EDCs, w tym filtrów UV (4-MBC, BP3, 3-BC, HMS, OD-PABA) na plemniki ludzkie. Badacze wykazali, że zróżnicowane strukturalnie EDC aktywują specyficzny dla plemników kanał CatSper, indukując w ten sposób wzrost wewnątrzkomórkowego Ca2+, odpowiedź ruchową i egzocytozę akrosomalną.

Rehfeld i wsp. wykazali również, że organiczne filtry UV indukują napływ Ca2+ przez kanał CatSper. W związku z tym autorzy twierdzą, że EDCs (wybrane filtry UV) zaburzają różne funkcje plemników, a tym samym mogą upośledzać płodność człowieka. Dysfunkcja komórek plemnikowych jest częstą przyczyną niepłodności.

Progesteron jest znanym czynnikiem indukującym reakcję akrosomalną w komórkach plemników, a nieoptymalna indukcja reakcji akrosomalnej w odpowiedzi na progesteron jest skorelowana z płodnością.

Rehfeld i wsp. badali wpływ organicznych filtrów UV na funkcję ludzkiej komórki plemnikowej – reakcję akrosomalną, penetrację plemników do lepkiego medium i hiperaktywację, a także na żywotność plemników. Wyniki tych badań wykazały, że wybrane filtry UV naśladują wpływ progesteronu na aktywację kanału Ca2+ CatSper w plemnikach ludzkich.

Adoamnei i wsp. badali, czy istnieją związki między stężeniem w moczu filtrów UV typu BP a jakością nasienia i poziomem hormonów rozrodczych u młodych mężczyzn. Stwierdzili oni istotny pozytywny związek między stężeniem w moczu filtrów typu BP (BP1 i BP3) a niektórymi hormonami reprodukcyjnymi (FSH, T/E2). Sugerują oni, że konieczne są dalsze badania w innych populacjach mężczyzn. Gdy w innych badaniach z filtrami UV typu BP oceniano związek między parametrami nasienia a hormonami reprodukcyjnymi, stwierdzono, że istnieje istotna zależność i nie stwierdzono związku między stężeniem BP3 w moczu a idiopatyczną niepłodnością męską.

W związku z tym narażenie człowieka na te organiczne filtry UV może zakłócać funkcjonowanie plemników i upośledzać płodność.

Niepłodność żeńska

Uważa się, że EDCs wpływają na cykl menstruacyjny kobiet, niedobór estrogenów, niepłodność, a także są związane z takimi chorobami jak zespół policystycznych jajników (PCOS) i endometrioza, poronienia samoistne, wady wrodzone, endometrioza, rak piersi, przedwczesna niewydolność jajników.

Kobiety są bardziej zagrożone niż mężczyźni, zwłaszcza w związku ze wzrostem stężenia estrogenów w środowisku. Jednakże, ponieważ badania nad tymi narażeniami często koncentrują się na płodności mężczyzn, jest mało prawdopodobne, że EDCs dadzą odpowiedź na pytania dotyczące płodności kobiet. Ponieważ kobiety są stosunkowo wrażliwe na estrogeny i są w dużym stopniu narażone na estrogeny środowiskowe, kobiety będą również najbardziej dotknięte przez EDC. Powstanie hipotezy o zaburzeniach endokrynologicznych było związane z ekspozycją na estrogeny.

Dane literaturowe wskazują również, że długotrwała i łączna ekspozycja na estrogeny środowiskowe będzie miała wpływ na płodność kobiet. Chociaż od dawna wiadomo, że płodność kobiet jest upośledzona przez ekspozycję na estrogeny, to jednak dane dotyczące tego, czy długotrwała ekspozycja na małe dawki zanieczyszczeń środowiskowych o słabym działaniu estrogennym powoduje problemy takie jak niepłodność u kobiet, są ograniczone.

Niewiele jest informacji epidemiologicznych na temat tendencji w zakresie niepłodności kobiet. Dane dotyczące wpływu EDCs na żeński układ rozrodczy i płodność są niewystarczające. Sugeruje się jednak, że istnieje związek między narażeniem na EDCs a ich długotrwałymi skutkami.

Najczęstszą bezpośrednią lub pośrednią przyczyną niepłodności u kobiet są problemy endokrynologiczne.

EDC zmieniają funkcje endokrynologiczne poprzez różne mechanizmy. Jeden z nich polega na tym, że substancje te bezpośrednio wiążą się z receptorami estrogenowymi i zwiększają aktywność aromatazy, a tym samym wrażliwość na estrogeny. Inny mechanizm polega na tym, że EDC pośrednio prowadzą do zwiększenia produkcji endogennych estrogenów i wywierają swoje działanie zarówno w mechanizmach zależnych, jak i niezależnych od receptora, poprzez wpływ na hormon uwalniający gonadotropiny.

Oba mechanizmy prowadzą do zmiany funkcji jajnika poprzez zmianę sygnalizacji endokrynologicznej, która obejmuje szereg procesów zachodzących w jajniku i innych narządach rozrodczych.

EDCs działają na żeńskie hormony rozrodcze i receptory poprzez mechanizmy estrogenne, antyestrogenne, androgenne i antyandrogenne. Estradiol (E2) odgrywa bardzo ważną rolę w płodności kobiet. Funkcje estrogenów są przekazywane głównie przez dwa receptory estrogenowe: ESR1 (ERalfa) i ESR2 (ERbeta), z których oba są szeroko wyrażone w komórkach całego żeńskiego układu rozrodczego. Większość EDCs zaburza funkcje rozrodcze kobiet poprzez aktywację lub inhibicję ESRs. EDCs mają różne powinowactwa wiązania do ESRs i dlatego wywierają różne efekty w jajniku. W jajniku, główną funkcją ESR1 jest regulacja steroidogenezy w komórkach theca. Z drugiej strony, funkcja ESR2 polega na różnicowaniu komórek ziarnistych w kierunku FSH, dojrzewaniu pęcherzyków jajnikowych i owulacji. Wiele EDCs zaburza funkcje rozrodcze kobiet poprzez aktywację lub inhibicję ESRs. Różne EDCs wywierają różne efekty w jajniku w zależności od ich powinowactwa do różnych ESRs.

Wrażliwość rozwijającego się żeńskiego układu rozrodczego na estrogeny nasuwa pytanie, czy narażenie na EDCs o działaniu estrogennym (takie jak metale ciężkie, pestycydy i kosmetyki) może wpływać na płodność kobiety.

Kosmetyki (filtry UV)

Pozostałości filtrów UV badano również w próbkach biologicznych, takich jak mocz, mleko matki, łożysko, osocze, krew pępowinowa, nasienie i tkanki.

Biorąc pod uwagę przewlekłe toksyczne działanie filtrów UV, zarówno pod względem ich wartości rezydualnych, jak i działania zaburzającego gospodarkę hormonalną, w literaturze pojawiają się poważne ostrzeżenia. W szczególności istnieją badania wykazujące, że organiczne filtry UV, zwane “środowiskowymi estrogenami – substancjami zaburzającymi gospodarkę hormonalną”, mają działanie estrogenne i antyandrogenne w takim samym stopniu, jak inne chemikalia przemysłowe.

Najnowsze badania dotyczące organicznych filtrów UV koncentrują się głównie na ich wpływie na uszkodzenia endokrynologiczne.

Wang i wsp. dokonali przeglądu potencjalnych substancji zaburzających gospodarkę hormonalną w typowych filtrach UV, w tym benzofenonów (BP), pochodnych kamfory i pochodnych cynamonu.

Wykazano, że istnieje statystycznie istotny związek między narażeniem na filtry UV zaburzające gospodarkę hormonalną a chorobami powodowanymi przez estrogeny.

Kunisue i wsp. oceniali związek między narażeniem na BPs a endometriozą. Związek stężenia BPs w moczu ze zwiększonym prawdopodobieństwem rozpoznania endometriozis badano u 600 kobiet. Stwierdzono istotne regionalne zróżnicowanie stężeń 2OH-4MeO-BP i 2,4OH-BP w moczu, a także zróżnicowanie miesięczne (wyższe stężenia w lipcu i sierpniu) w zależności od sposobu wykorzystywania przez kobiety. Oceniając te wyniki, stwierdzono, że może istnieć związek między narażeniem na wysokie stężenia 2,4OH-BP a endometriozą, biorąc pod uwagę, że 2,4OH-BP ma wyższą aktywność estrogenną niż 2OH-4MeO-BP.

Najczęściej stosowaną grupą filtrów UV jest benzofenon (BP), który zawiera około 29 związków.

Ze względu na szerokie zastosowanie BP w filtrach przeciwsłonecznych i produktach higieny osobistej, a także ich działanie estrogenne i antyandrogenne, BP są uważane za zagrożenie dla zdrowia publicznego. Ze względu na powszechne stosowanie filtrów UV pojawiły się obawy dotyczące ich potencjalnego wpływu na zdrowie człowieka, w tym na niepłodność. Dlatego konieczne są dalsze badania w celu wyjaśnienia związków między narażeniem na te substancje chemiczne.

Faass i wsp. badali pre- i postnatalne efekty działania 4-MBC i 3-benzylidenokamfory (3-BC), które są filtrami przeciwsłonecznymi o właściwościach zaburzających gospodarkę hormonalną, u szczurów i psów. Zaobserwowano, że te filtry UV zaburzają zachowania płciowe samic, cykl rujowy i ekspresję genów hormonów płciowych w mózgu. Analizując dane z tego punktu widzenia, u szczurów narażonych na działanie zaburzających gospodarkę hormonalną filtrów UV w małych dawkach, zaobserwowano, że te substancje chemiczne mają wpływ na zachowania seksualne i ekspresję genów hormonów płciowych. W tym badaniu stwierdzono dodatkowo, że różnica nie jest tak duża, gdy porównuje się wartości pozostałości organicznych filtrów UV z wartościami występującymi u ludzi. Podkreślono oczywiście, że może to stanowić potencjalne ryzyko dla kobiet.

Dane dotyczące wpływu tych substancji na układ hormonalny u ludzi są jednak bardzo ograniczone, a badania przeprowadzono niedawno. BP-3, który jest filtrem UV stosowanym w filtrach przeciwsłonecznych i produktach kosmetycznych, został wykryty u prawie wszystkich osób i to nie tylko w sezonie letnim. Louis i wsp. zbadali wpływ 5 filtrów UV, które są najczęściej stosowane w produktach ochrony przeciwsłonecznej i produktach higieny osobistej, a których pozostałości wykryto w próbkach ludzkiego moczu, na czas trwania poczęcia. Próbki moczu pobrano od 501 par, które zaprzestały stosowania środków antykoncepcyjnych w celu zajścia w ciążę, aż do momentu osiągnięcia ciąży. Oceniano wpływ pięciu filtrów UV: BP3 (jego metabolitów BP1, BP8), BP2 i 4-OH-BP na czas trwania ciąży. Uzyskane wyniki wskazują, że ekspozycja mężczyzn na wybrane filtry UV (BP2 i 4-hydoksybenzofenon) może obniżać płodność pary, powodując wydłużenie czasu do zajścia w ciążę.

Ogólnie rzecz biorąc, obserwuje się, że najważniejsze szkodliwe skutki narażenia na substancje zanieczyszczające środowisko zaburzające gospodarkę hormonalną, takie jak metale ciężkie, pestycydy i kosmetyki, dotyczą układu rozrodczego człowieka.

Niepłodność to problem zarówno kliniczny, jak i społeczny, który wpływa na życie pary, usługi zdrowotne i środowisko społeczne. Dzięki świadomości tych ważnych kwestii można zapobiegać czynnikom zwiększającym ryzyko niepłodności. Konieczne są dalsze badania toksykologiczne, aby lepiej zrozumieć ryzyko i mechanizmy działania tych substancji na funkcje rozrodcze mężczyzn, a zwłaszcza kobiet, oraz aby zidentyfikować i scharakteryzować nowe EDC.

Autor: Selma Yazar