Wpływ leków i żywności na wyniki badań

Leki w bardzo dużym stopniu mogą przyczynić się do zafałszowania wyników badań laboratoryjnych jak również mogą zakłócić pomiar, co może mieć niekorzystny wpływ na stan naszego zdrowia.  Leki mogą także wzajemnie oddziaływać na siebie prowadząc do zmian w wynikach badań laboratoryjnych. Ponadto składniki niektórych leków mogą wchodzić w reakcje z różnymi substancjami, które są składnikami odczynników stosowanych w metodach laboratoryjnych. Wpływ przyjmowanych leków na wyniki badań może być indywidualny dla każdego pacjenta i może zależeć o rodzaju zażywanego leku, od mechanizmu jego działania, przyjmowanej ilości czy też drogi podania. Bardzo duże znaczenie ma odpowiednie przygotowanie pacjenta do badania, aby jego wynik był jak najbardziej wiarygodny.

Wpływ leków na wyniki badań laboratoryjnych najczęściej jest:

1. efektem bezpośrednim,
2. efektem pierwotnym,
3. efektem wtórnym,

Leki mogą zmieniać wyniki badań laboratoryjnych poprzez różne mechanizmy:

1. Wynikające z farmakologicznych właściwości leków – są one związane z wywoływanymi przez leki pożądanymi lub niepożądanymi skutkami ich działania np. zwiększenie stężenia glukozy we krwi po zastosowaniu adrenaliny.
2. Wynikające z fizykochemicznych właściwości leków – leki mogą wiązać się z oznaczoną substancją w badanym materiale biologicznym lub reagować z odczynnikiem używanym w określonym teście diagnostycznym, uniemożliwiając prawidłowy przebieg reakcji stanowiącej zasadę metody.

Na wynik badania oprócz leków mają wpływ takie czynniki jak:

1. Płeć – wartości laboratoryjne mają inne przedziały referencyjne dla kobiet a inne dla mężczyzn
2. Wiek – wartości referencyjne stosuje się inne w stosunku do dzieci niż w stosunku do dorosłych, a u osób starszych z wiekiem odchylenia od znacznej ilości wartości referencyjnych jest dużo większa, jednak nie musi ona świadczyć o chorobie
3. Sposób odżywiania – ubogie lub niewłaściwe odżywianie może mieć wpływ na wyniki laboratoryjne. Zarówno znaczna nadwaga lub niedowaga może także zakłócać wyniki badań
4. Sprawność fizyczna – nadmierny wysiłek fizyczny może skutkować zmianami w wynikach laboratoryjnych
5. Rytm biologiczny, np. cykle miesiączkowe u kobiet
6. Używki, leki, narkotyki – ciągłe nadużywanie alkoholu ma przede wszystkim wpływ na obraz krwi i wskaźniki wątrobowe, jak również zauważalna jest zmiana stężenia tłuszczów we krwi. W przypadku leków i narkotyków wiele czynnych substancji może zmienić a nawet zafałszować wartości wyników laboratoryjnych, nawet, gdy zostaną odstawione.
7. Ciąża –zmianom ulegają nie tylko stężenia hormonów płciowych, ale także inne wartości wykazujące odchylenia, które jednak na ogół nie są objawem choroby
8. Pora dnia – w zależności od pory dnia nasz organizm ulega wahaniom, co ma odzwierciedlenie w niektórych wynikach badań. Pewne badania należy wykonać zawsze o stałej porze uwzględniając przy tym dobowy rytm wydzielania określonych substancji, np. badając zawartość jonów potasu, sodu, czy magnezu we krwi zauważono, że jest ona niższa w nocy a największa wartość rejestrowana jest w godzinach porannych, natomiast stężenie glukozy szczególnie u cukrzyków jest większa nocą i zmniejsza się w trakcie dnia. W przypadku hemoglobiny jej stężenie jest większe w godzinach porannych niż wieczornych.

Częstokroć na postawienie właściwej diagnozy może mieć wpływ sytuacja, która nie jest związana bezpośrednio z dolegliwościami pacjenta, mianowicie tzw. „nadciśnienie białego fartucha”, które polega na tym, że w trakcie pomiaru ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim emocje pacjenta powodują, że wartość pomiaru jest wyższa niż w trakcie pomiarów w warunkach domowych.
Zarówno jak leki żywności i pora jej spożywania bezpośrednio lub w trakcie pobierania próbek do analizy laboratoryjnej mają wpływ na wartości wyników badań laboratoryjnych. Zarówno ilość jak i rodzaj spożywanego pokarmu (spożytego nawet na parę godzin przed pobraniem krwi) może istotnie zmienić niektóre wartości. Na niektóre badania należy zgłosić się na czczo (np. badanie stężenia cholesterolu czy glukozy). Dlatego też lekarz analizujący wyniki musi brać pod uwagę powyższe czynniki. Stąd też niektóre badania wymagają pobrania próbki o określonej porze dnia czy też w określonym stanie (np. na czczo). Bardzo znacząco alkohol wpływa na wyniki badań laboratoryjnych. Odnotowano przypadki dodatniego wyniku testu na HIV, wirusowego zapalenia wątroby, które były fałszywym alarmem gdyż spowodowane były nadmiernym spożyciem alkoholu w dniach poprzedzających pobranie próbki do analizy. W takich sytuacja badanie zostaje powtórzone. Skrajnym przypadkiem było także wykrycie u pacjenta, który chciał popełnić samobójstwo poprzez zażycie bardzo dużej ilości paracetamolu ogromnego wzrostu stężenia enzymów wątrobowych, które zostało przekroczone 100-krotnie.

Badanie substancji znajdujących się we krwi a zażywanie leków

1. Aminotransfrazy (ALAT, ASPAT) – nadmierna ich aktywność może sugerować uszkodzenie, czy też zaburzenie pracy wątroby. Aktywność tą mogą powodować przyjmowane leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – salicylany, np. Aspiryna, Polopiryna, Upsarin, a także przyjmowanie sulfonamidów, doustnych leków antykoncepcyjnych, antybiotyków, sterydów anabolicznych, a także zażywanie dużej ilości witaminy C
2. Amoniak – rozbieżności pojawiające się w wartościach wyników laboratoryjnych wynikają ze stosowania barbituranów, leków przeciwbólowych, alkoholu.
3. Bilirubina – zwiększenie ilości tego barwnika występują na skutek spożycia alkoholu, barbituranów, a także dużych dawek witaminy C.
4. Cholesterol – leki i substancje zwiększające stężenie cholesterolu we krwi to: kwas acetylosalicylowy, beklometazon, karbamazepina, chlortalidon, cyklosporyna, diazepam , tiazydy, lewodopa , estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne, fenytoina, kortykosteroidy, werapamil . Leki zmniejszające stężenie cholesterolu we krwi to: kwas askorbinowy, heparyna, izoniazyd, metronidazol, estrogeny, beta-adrenolityki, chloropromazyna.
5. Glukoza – zafałszowane wyniki występują na skutek przyjmowania: dużych dawek witaminy C, alkoholu, salicylanów, sterydów anabolicznych, kofeiny, pochodnych kwasu nikotynowego, a także niektórych leków moczopędnych i psychotropowych. Wpływ leków na stężenie glukozy we krwi może być spowodowane wpływem na metodę oznaczenia lub zmianami metabolizmu i wydalania glukozy spowodowanymi fizjologicznym lub farmakologicznym działaniem leków. Na enzymatyczną (najbardziej czułą) metodę oznaczania stężenia glukozy we krwi leki na ogół nie wywierają wpływu. Efektem wpływu leków na inne metody oznaczania stężenia glukozy we krwi jest fałszywa hiperglikemia. Leki zwiększające stężenie glukozy to: adrenalina, chloropromazyna, doustne środki antykoncepcyjne, tiazydowe środki moczopędne, indometacyna, izofluran, izoprenalina, loperamid, metoprolol, deksametazon, fenytoina, kortykosteroidy, salbutamol. Leki zmniejszające stężenie glukozy to: akarboza, salicylany, metformina, furosemid, steroidy anaboliczne, paracetamol.
6. Hormony tarczycy – na ich stężenie wpływają preparaty zawierające jod, leki zmniejszające krzepliwość krwi z grupy dikumaryn, kortykosteroidy a także popularna Aspiryna, czy Polopiryna.
7. Jod –nieprawidłowe wyniki powodują doustne środki antykoncepcyjne, hormony tyreotropowe, kwas acetylosalicylowy.
8. Kreatynina – leki zwiększające stężenie kreatyniny we krwi to: allopurinol, kwas acetylosalicylowy, kotrymoksazol, glukoza, tiazydy, amino glikozydy, barbiturany, androgeny.
9. Kwas moczowy – jego stężenie mogą zaburzać: alkohol, pochodne kwasu nikotynowego, niektóre leki moczopędne, salicylany.
10. Lipidy i cholesterol – wyniki badań zaburzają pochodne kwasu nikotynowego, antybiotyki, leki przeciwcukrzycowe.
11. Magnez –jego stężenie zaburza spożywanie alkoholu, doustnych leków antykoncepcyjnych, preparatów wapniowych, glukozy, witaminy D3.
12. Potas – wyniki mogą być zafałszowanie poprzez przyjmowanie leków moczopędnych dużej ilości glukozy, salicylanów oraz insuliny. Leki zwiększające stężenie potasu we krwi to leki uszkadzające nerki: amfoterycyna B, niektóre cefalosporyny, tetracykliny, leki zwiększające retencję potasu: spironolakton, triamteren, amyloid, leki wpływające na zmniejszenia aldosteronu: beta-blokery, inhibitory konwertazy angiotensynowej, NLPZ, izoniazyd. Leki zmniejszające poziom potasu to: leki działające moczopędnie: tiazydy, furosemid, acetozalamid, jak również kwas aminosalicylowy, kortykosteroidy, aldosteron, testosteron, mocznik, glikozydy nasercowe, chlorek amonu, długotrwałe stosowanie środków przeczyszczających
13. Prolaktyna – wpływ na wyniki mają doustne środki antykoncepcyjne i alkohol.
14. Sód – leki zwieszające stężenie sodu we krwi poprzez zatrzymanie sodu i wody w organizmie to: steroidy, leki anaboliczne, kortykosteroidy, metyldopa, estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne. Natomiast zmniejszające stężenie poprzez działanie moczopędne mają leki: furosemid, tiazydy, triamteren, mannitol, mocznik, spironolaktoon.
15. Wapń – oprócz wpływu na metody oznaczania wapnia leki mogą zmieniać jego stężenie w surowicy wpływając na równowagę wapniową poprzez zmianę:

a) wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym,

b) resorpcji wapnia z kości,

c) wchłaniania zwrotnego w kanalikach nerkowych,

d) kontroli hormonalnej.

Leki zwiększające stężenie wapnia: witamina D, sole wapnia, laktoza, hormony tarczycy, tamoksifen, furosemid, tiazydy, hormony przytarczyc. Leki zmniejszające stężenie wapnia: leki przeczyszczające, fosforany, sole magnezu, siarczan sodu, kortykosteroidy, związki alkalizujące, kortykosteroidy, kalcytonina, kortykosteroidy, hormony przytarczyc, acetozalamid, furosemid, glukoza, antagonizm hormonalny: kortykosteroidy, glukagon, estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne oraz leki przeciwpadaczkowe.

16. Żelazo – niewiele leków wpływa na metody oznaczania żelaza we krwi. Są to m.in. deferoksamina, metylodopa, penicylina oraz neomycyna i cholestyramina.

Wpływ leków na oznaczanie niektórych substancji w moczu.

1. Glukoza –zafałszowane wyniki pojawiają się na skutek terapii pochodnymi kwasu nikotynowego, lekami estrogenowymi, niektórymi antybiotykami, morfiną, salicylanami, preparatami zawierającymi jod.
2. Białko – białkomocz może być wywołany przez niektóre antybiotyki oraz znaczne ilości salicylanów.
3. Barwa moczu –może ulec zmianie na skutek przyjmowania alkoholu, niektórych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych oraz fosfolipidów sojowych. Niektóre leki zmieniają barwę moczu, np.
4. Cymetydyna i prometazyna barwią mocz na zielono
5. Amitryptylina barwi mocz na niebiesko
6. Daunorubicyna na czerwono
7. Ryfampicyna na pomarańczowo
8. Żelazo na czarno.
9. Testy ciążowe –przyjmowanie doustnych leków antykoncepcyjnych, salicylanów, czy pochodnych fenotiazyny może obniżyć wiarygodność wykonywanych testów.

Jak widzimy powyżej badania laboratoryjne są w tej chwili jedną z najczęstszych stosowanych metod w diagnostyce i okazuje się, że nawet popularne leki bez recepty mogą zafałszować ich wyniki, co w znacznym stopniu utrudnia postawienie diagnozy a co za tym idzie brak możliwości odpowiedniego leczenia. Badania lekarskie są niebywale pomocnym narzędziem diagnostycznym i dlatego pamiętajmy, aby dobrze się do nich przygotować, gdyż wiele czynników wpływa na wiarygodność wyników badań laboratoryjnych. Przygotowanie się do pobrania materiału do badań leży w gestii pacjenta. Pamiętajmy, że nawet wypita kawa czy wypalony papieros wpływają na poziom badania poszczególnych parametrów. Przestrzeganie zasad i właściwe przygotowanie do badań analitycznych zminimalizuje a nawet wykluczy błędy i ograniczy konieczność ponownego badania. Jeśli masz wątpliwości przed badaniem laboratoryjnym zawsze zapytaj swojego lekarza lub pracownika laboratorium jak wygląda dane badanie i jak prawidłowo się do niego przygotować.

 przesłała: Sandra studentka V r. medycyny