Szkodliwość selenu stwierdzono w 1933 r., gdy pszenica uprawiana na glebie zbyt bogatej w ten minerał działała toksycznie na bydło. Już dawka 1 mg na 1 kg wagi ciała wywołuje objawy zatrucia, a przy wszelkim nadmiarze inwentarz choruje i nieprawidłowo się rozwija. Nawet jajka źle się zalęgają, konie ślepną, a już 3 ppm selenu w karmie zatruwa drób. Jednak w latach sześćdziesiątych zaczął się entuzjastyczny zachwyt nad tym mikroelementem. Bez selenu nie ma zdrowia. Selen wraz z witaminą E ratuje serce.
Odkrycie selenu, jako czynnika zdrowia jest przełomem w medycynie, a także w hodowli zwierząt. Na przykład w takiej Nowej Zelandii są duże niedobory tego pierwiastka w glebie. Odkryto tam, że tajemnicze nagłe zgony dzieci, jak również i piskląt gołębi, szczególnie płci męskiej są spowodowane niedoborami selenu. W Szkocji, gdzie selenu również jest za mało, aplikuje się np. cielętom, zaraz po urodzeniu zastrzyk soli selenowych albo też kilka tygodni karmi się je doustnie maleńkimi dawkami tego pierwiastka. Podobne, choć nieco gorsze efekty daje witamina E.
Jednak należy pamiętać, że nadmiar selenu szkodzi. Na przykład w Kolumbii, na terenach gdzie jest go zbyt dużo, ludzie łysieją i tracą paznokcie, natomiast u zwierząt można zaobserwować objawy, m. in.: niedomagania przewodu pokarmowego, wypadanie zębów, zapalenia dziąseł, skóry, uszkodzeń kończyn, utraty włosów i sierści.
A tymczasem im staranniej uprawiana jest gleba, tym więcej traci się tego pierwiastka. Wypłukuje go woda, wywiewa wiatr.
Pozytywny wpływ selenu i witaminy E na serce
Podobnie jak witamina E selen jest antyoksydantem. Nie oznacza to, że składniki te mogą się całkowicie zastępować, lecz działają na pewno synergistycznie. Pełnią niezależne od siebie role, a jednak „wolą” współpracować, zastępując się wzajemnie w procesach biologicznych. Gdyby selen tylko aktywizował witaminę E już byłby niezastąpiony, niezbędny. Ale on ochrania ponadto kwasy nukleinowe przed uszkodzeniami, wzmaga naszą odporność i tym samym zabezpiecza przed licznymi chorobami. Wg Prof. dr Wilfrid E. Shute witamina E odgrywa niezwykle ważną rolę w procesie utrzymania w zdrowiu serca i unikania chorób układu krążenia. Natomiast selen jest niezbędny do prawidłowej pracy mięśnia sercowego i naczyń krwionośnych. Badania również wykazały pozytywne wyniki leczenia selenem i witaminą E choroby niedokrwiennej serca. Leczenie samą tylko witaminą E nie dawało tak dobrych wyników, jak w połączeniu z selenem.
Rola selenu w walce z nowotworem
Przeprowadzone badania potwierdziły, że wysoki poziom selenu we krwi daje dwa razy mniej przypadków śmierci i zachorowań na nowotwór niż jego niski poziom . Wiele badań wskazuje, że selen może opóźnić rozwój choroby lub nie dopuszcza do jej powstawania. Selen tak jak witamina E jako antyoksydant zmniejsza szkodliwe utlenianie komórek i nie dopuszcza do ich deformacji i uszkodzeń genetycznych DNA, a więc sprzyja prawidłowemu rozwojowi tkanek. Selen, kobalt i magnez są znane, jako czynniki przeciwdziałające uszkodzeniom chromosomów, zawierających genetyczny materiał, który jak było wspomniane, kontroluje życie komórek i ich normalne rozmnażanie.
Doświadczenia na myszach pokazały, że zwierzęta u których w celach badawczych wywołano choroby nowotworowe, a potem podawano im odpowiednie dawki selenu, zaczęły produkować 20 do 30 razy więcej ciał odpornościowych niż myszy z grupy nie doświadczalnej.
Udowodniono także, że selen dezaktywuje aflatoksyny i tym samym chroni komórki przed rakotwórczym działaniem tych trucizn, a ponadto wpływa niszcząco na pleśnie, które je produkują. Odkrycie tych faktów było podstawą do zgłoszenia patentowego, dotyczącego sposobu rozpylania soli selenu w postaci sprayu na widoczne plamy grzybicze na murach i ścianach zawilgoconych domów.
Selen w codziennym żywieniu
Co należy zatem jeść, aby dostarczać organizmowi selen w optymalnych dawkach? Największym wrogiem selenu są węglowodany. Wszystkie słodkości, produkty zbożowe itp. mogą go w całości lub w części zniszczyć. Zatem unikając cukru zdobywamy selen. W obecności węglowodanów staje się on dla naszego organizmu bezużyteczny, gdyż nie jest nieprzyswajalny. Wiele możemy go znaleźć w żywności pochodzącej z pełnego przemiału ziarna, nieoczyszczanej, nierafinowanej soli morskiej. Bogatym źródłem selenu są ryby, szczególnie śledzie, oraz owoce morza, a więc kraby, homary, langusty, krewetki i kalmary. Duże ilości tego mikroelementu są również w nerkach wieprzowych, wołowych i cielęcych oraz w wątrobie i sercu jak również w jajkach (w żółtku towarzyszy mu witamina E). Niestety dość duże ilości selenu tracą produkty podczas ich obróbki, np. w puszkach i koncentratach jest go o połowę mniej niż w produktach świeżych. W produktach pochodzenia roślinnego również znajdziemy selen a przede wszystkim w otrębach pszennych, kiełkach pszenicy, ziarnach kukurydzy, pomidorach, drożdżach, grzybach i czosnku, a także w pieczywie razowym i innych produktach z mąki z pełnego przemiału. Warto wspomnieć, że mikroskopijne ilości tego minerału mogą decydować o naszym zdrowiu a nawet życiu.
Normy dziennego zapotrzebowania na selen w µg/dobę:
niemowlęta 10-15
dzieci 20-30
dziewczęta 10-12 lat 45
dziewczęta >12 lat 60
kobiety w ciąży 65
kobiety karmiące 75
chłopcy 10-12 lat 45
chłopcy 13-15 lat 60
chłopcy >15 r.ż i mężczyźni 70
Zastosowanie selenu
Selen służy w leczeniu chorób serca i naczyń krwionośnych. Jest on również stosowany do zapobiegania różnym nowotworom w tym rakowi prostaty, żołądka, płuc i skóry.
Niektórzy używają selenu w leczeniu niedoczynności tarczycy, choroby zwyrodnieniowej stawów, reumatoidalnego zapalenia stawów, choroby zwanej zwyrodnieniem plamki żółtej, kataru siennego, niepłodności, zaćmy, zespołu chronicznego zmęczenia (CFS), zaburzeń nastroju.
Jest on również stosowany do zapobiegania ptasiej grypy, leczeniu HIV / AIDS oraz zmniejszenie skutków ubocznych chemioterapii.
Siarczek selenu stosowany jest w szamponach przeciwłupieżowych i w lekach przeciwgrzybicznych a selenian sodu jest silnym insektycydem.
Rola biologiczna selenu
Selen jest niezbędnym mikroelementem i musi być dostarczany w pożywieniu. Zawartość selenu w produktach spożywczych różni się znacznie, co związane jest z dużymi różnicami w zawartości selenu w glebie i wodzie w różnych częściach świata. Gleby na terenie Polski są uważane za ubogie w selen. Nie wszystkie pokarmy są dobrym źródłem selenu, bowiem pierwiastek ten nie w każdej postaci jest dobrze wchłaniany w przewodzie pokarmowym. Największą przyswajalnością ma selen pozyskiwany z drożdży. Wchłanianie selenu wzmagają białka małomolekularne oraz witaminy, głównie A, E, C. Synergiczne działanie selenu z witaminą E przyczynia się do opóźniania procesów starzenia oraz przyspieszenia regeneracji komórek. Jest on konieczny do prawidłowego funkcjonowania układów enzymatycznych. Najważniejszą jego funkcją jest tworzenie silnego antyutleniacza, enzymu zwanego peroksydazą glutationową. Chroni on czerwone krwinki i błony komórkowe przed szkodliwym wpływem wolnych rodników. Olbrzymią rolę odgrywa w prawidłowym funkcjonowania układu odpornościowego oraz tarczycy. Chroni serce przed działaniem wolnych rodników, pomaga w walce z depresją, przemęczeniem i nadmierną nerwowością. Selen redukuje szkodliwe ilości związków, które przyczyniają się do powstawania reumatoidalnego zapalenia stawów. Przyjmowanie selenu osłabia objawy choroby aż u 40% chorych. U mężczyzn połowa selenu akumulowanego w organizmie znajduje się w jądrach i gruczołach płciowych, a także w produkowanej przez nich spermie, wpływając w ten sposób na podtrzymanie sprawności seksualnej mężczyzn.
Suplementacja selenem ma ogromne znaczenie w przypadku osób które szczególnie są narażone na raka płuc. Selen zmniejsza ryzyko zachorowania na raka płuc przez palaczy.
Nadmiar selenu może okazać się szkodliwy dla organizmu a przekroczenie 400 mikrogramów na dobę może prowadzić do objawów zatrucia. Jednak ryzyko przedawkowania przy stosowaniu naturalnych preparatów selenowych jest niewielkie (dawki nawet do 800 µg dziennie nie okazały się toksyczne).
Należy pamiętać, że choć Selen nie jest tak popularny w różnego rodzaju periodykach jak Magnez,Wapń to jego niedobór przyczynia się do ograniczenia sprawności układu odpornościowego, niewydolnością serca, a także objawami i niedoczynnością tarczycy. Sprawia on, że organizm staje się bardziej podatny na działanie związków rakotwórczych. Niedobór u kobiet w ciąży może powodować nieodwracalne zmiany płodu, zwiększa ryzyko zachorowania na choroby serca i wątroby.
żródło: The Lancet Journal, nih.gov, Dr. Wilfrid E. Shute’s complete updated vitamin E
